Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 34

PENINGAMÁL 2000/4 33
útþensla efnahagsreiknings frekar veikt fjárhag þess-
ara fyrirtækja. Rétt er að taka fram að skráðum fyrir-
tækjum úr einstökum geirum atvinnulífsins hefur
vegnað mun betur en heildinni, ekki síst fyrirtækjum
úr tölvu- og hugbúnaðargeiranum.
Samkvæmt áætlunum Seðlabankans hækkar hlut-
fall skulda heimilanna og ráðstöfunartekna þeirra úr
147% um síðustu áramót í 163% um þau næstu.
Heimilin hafa því haldið áfram að auka skuldir sínar.
Frá áramótum til loka júlí hækkuðu skuldir heimil-
anna við banka og fjárfestingarlánajóði (þ.á m.
Íbúðalánasjóð) um 36 ma.kr. umfram verðbólgu.
Íbúðalánin jukust heldur hægar en í fyrra, um 4½%
umfram verðlag, en raunhækkun annarra skulda var
því meiri, 21% eða sem svarar 9 ma.kr. Síðustu 3
mánuðina hafa svo 9 ma.kr. bæst við skuldir heimil-
anna við innlánsstofnanir, sem samsvarar 6% um-
fram verðlag. Hætta á greiðsluerfiðleikum ef brestur
kemur í tekjur heimilanna er því enn að vaxa.
VII. Bankar og sparisjóðir
Margvíslegar vísbendingar úr rekstri lánastofnana
geta veitt upplýsingar um stöðugleika fjármálakerfis-
ins. Hér er stuttlega gerð grein fyrir fjórum slíkum
þáttum í samhengi við hálfsársuppgjör viðskipta-
banka og sparisjóða og ytra mat á greiðslugetu og
fjárhagslegum styrk þeirra. Þættirnir eru arðsemi,
kostnaðarhlutföll, eiginfjárstaða og lánshæfismat.
Arðsemi
Á heildina litið var arðsemin slök hjá viðskiptabönk-
um og sparisjóðum2 á fyrri hluta ársins. Arðsemin,
þ.e. hreinn hagnaður sem hlutfall af meðalstöðu eigin
fjár, var 9,0%.3 Það er mun lægra en þau 16,8% sem
náðust á sama tímabili í fyrra og 17,8% á árinu í heild
(mynd 27). Ástæður þessara umskipta til hins verra
eru í meginatriðum af þrennum toga. Skuldabréfa-
eign banka og sparisjóða lækkaði í verði, samdráttur
varð í öðrum rekstrartekjum og skattgreiðslur jukust
þar sem skattalegt hagræði stærstu bankanna vegna
framreiknaðs taps og arðgreiðslna fyrri ára var upp-
urið í lok liðins árs.
Arðsemi viðskiptabankanna þriggja var ívið betri
(9,2%) en hjá stærstu sparisjóðunum (7,8%) eins og
sjá má í töflu 4. Hafa verður fyrirvara í samanburði á
hagnaðartölum fjármálastofnana. Gæta þarf þess
* Húsnæðisskuldir áætlaðar sem íbúðalán innlánsstofnana og
fjárfestingarlánasjóða ásamt 80% sjóðfélagalána lífeyrissjóða.
80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00
Ágúst
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
%
0
5
10
15
20
25
30
35
-5
-10
%
Skuldir heimila, % af ráðst.tekjum
Hækkun skuldahlutfalls (h. ás)
Hækkun vegna húsn.skulda* (h. ás)
Skuldir heimila í hlutfalli við
ráðstöfunartekjur 1980 - 2000
Mynd 4
Tafla 3 Eiginfjárhlutföll og
skuldahlutföll fyrirtækja
Atvinnuvegaskýrslur1 VÞÍ-fyrirtæki
Eiginfjárhlutföll % 1986 1989 1997 1997 1999 2000
2
Sjávarútvegur .............. 12,6 8,1 26,3 36 32,7 32,4
Iðnaður ........................ 36,6 30,7 38,7 52,2 43,4 39,7
Atv. greinar samtals .... 36.6 28,1 26,5 .. 33,0 30,2
Langtímaskuldir /NE
Sjávarútvegur .............. 0,48 0,54 0,52 0,47 0,45 0,44
Iðnaður ........................ 0,26 0,27 0,29 0,21 0,32 0,32
Atv. greinar samtals .... 0,19 0,22 0,23 .. 0,34 0,33
Langtímaskuldir/EF
Sjávarútvegur .............. 3,84 6,62 1,90 1,3 1,38 1,37
Iðnaður ........................ 0,70 0,88 0,75 0,4 0,73 0,82
Atv. greinar samtals .... 0,52 0,79 0,87 .. 1,02 1,10
Skýringar: EF= eigið fé. NE= niðurstaða efnahagsreiknings.
1. Atvinnuvegaskýrslur Þjóðhagsstofnunar. 2. Janúar-júní 2000.
2. Í samtölum fyrir viðskiptabanka er FBA talinn með Íslandsbanka frá og
með árinu 1998 en fyrir þann tíma eru Fiskveiðasjóður og Iðnlána-
sjóður meðtaldir. Sparisjóðabankinn er ekki meðtalinn. Þegar vísað er í
tölur stærstu sparisjóða er átt við þá sex stærstu sem eru Sparisjóður
Reykjavíkur og nágrennis, Sparisjóður Hafnarfjarðar, Sparisjóður vél-
stjóra, Sparisjóðurinn í Keflavík, Sparisjóður Kópavogs og Sparisjóður
Mýrasýslu.
3. Hér er miðað við einfalt hlutfall hreins hagnaðar af meðaltali eigin fjár
í upphafi og lok tímabils að frádregnum hagnaði tímabilsins. Hlutfallið
er fært á ársgrundvöll. Í fréttatilkynningum og umræðu um arðsemis-
hlutföll banka og sparisjóða hafa komið fram aðrar tölur en hér birtast.
Þær tölur byggjast á ólíkum reiknigrunni svo sem þeim að hagnaður sé
leiðréttur fyrir áhrifum verðbreytingarfærslu, deilt sé með eigin fé í
upphafi tímabils og tekið tillit til arðgreiðslna á tímabilinu.