Peningamál - 01.11.2000, Qupperneq 61

60 PENINGAMÁL 2000/4
ir umbunað öðrum þátttakendum sem vitað er að
standa vel að stýringu sinnar áhættu. Einnig er
hægt að setja upp tapsdeilingaráætlun, þar sem
tekið er á því hvernig skuli deila út tapi ef tjón
verður í greiðslukerfinu, þar er einnig hugsanlega
hægt að koma við umbun fyrir skilvirk vinnu-
brögð. Í greiðslujöfnunarkerfum er stundum gert
ráð fyrir að hægt sé að rekja ofan af greiðslujöfn-
uninni með því að taka út greiðslur til og frá þeim
þátttakanda sem bregst. Ekki er mælt með þessari
aðferð þar sem hún kann að leiða til mjög handa-
hófskenndra áhrifa á aðra þátttakendur, auk þess
sem aðferðin kann að reynast tímafrek og gæti
þannig tafið fyrir lokauppgjöri og enduropnun
greiðslukerfis.
4. Tímanlegt lokauppgjör samdægurs
Það er talin lágmarkskrafa að endanlegt uppgjör
milli aðila að greiðslukerfum fari fram fyrir lok
viðskiptadags. Þetta er eðlileg krafa þar sem
helsta alþjóðlega tímaeining fjármálakerfa hinna
ólíku landa er dagur og miðast flestir mikilvægir
þættir við þá einingu, t.d. vextir. Hver dagur á
sem sagt að geta hafist á „hreinu borði“, þ.e. öll-
um aðilum á að vera kunnug staða sín og jafn-
framt eiga aðilar að hafa sínar eignir í höndunum.
Ekki er talið ásættanlegt að gera uppgjör daginn
eftir en vaxtafæra jafnframt miðað við að upp-
gjöri hafi lokið samdægurs. Þó er talið hugsanlegt
að vikið sé frá þessari reglu í undantekningartil-
vikum ef fyrir liggur óyggjandi trygging, t.d. frá
seðlabanka, um að uppgjör fari fram óháð
greiðslugetu þátttakenda. Mælt er með því að
uppgjör í greiðslujöfnunarkerfum fari fram oftar
en einu sinni á dag og helst ætti lokauppgjör að
fara fram á eðlilegum afgreiðslutíma fjármála-
stofnana.
5. Greiðslujöfnunarkerfi ljúki uppgjöri þótt á móti
blási
Það er talin lágmarkskrafa að hægt sé að ljúka
uppgjöri þótt sá aðili sem hefur stærstu neikvæðu
jöfnunarstöðu sé ófær um greiðslu. Þessi kjarna-
regla er tekin nánast óbreytt upp úr Lamfalussy-
skilyrðunum. Í einhverjum löndum er þess krafist
að hægt sé að ljúka uppgjöri þótt tveir eða jafnvel
þrír stærstu aðilar séu ófærir um greiðslu. Til að
uppfylla þessar kröfur er hægt að búa til trygg-
ingu sem felst í því að þátttakendur leggja fram
reiðufé, kröfur á seðlabanka eða auðseljanleg
verðbréf sem tryggingu fyrir uppgjöri. Nauðsyn-
legt er að meta verðgildi verðbréfanna a.m.k. einu
sinni á dag og einnig getur verið eðlilegt að
verðgildi þeirra sé ekki talið að fullu í mati á
tryggingu („haircut“).
6. Kröfur á seðlabanka
Til að lágmarka fjárhagslega áhættu í uppgjöri er
gerð krafa um að notaðar séu eignir sem eiga að
vera „áhættulausar“. Einnig skiptir verulegu máli
að þessar eignir séu auðseljanlegar („liquid“). Til
eru greiðslukerfi þar sem uppgjör fer fram í þrep-
um eða áföngum. Þannig er ein stofnun aðili að
greiðslukerfi fyrir hönd nokkurra annarra. Undir-
stofnanirnar gera upp við sína stofnun sem síðan
kemur fram sem einn aðili gagnvart greiðslu-
kerfinu. Þetta fyrirkomulag er til staðar hér á
landi, en Sparisjóðabanki Íslands hf. er aðili að
greiðslujöfnunarkerfi Fjölgreiðslumiðlunar hf.
fyrir hönd allra sparisjóða landsins að SPRON
undanskildum. Þetta fyrirkomulag getur aukið
áhættu í greiðslukerfinu þar sem uppgjör á öðru
þrepi/lagi fer ekki endilega fram í „áhættulaus-
um“ og auðlosanlegum eignum.
7. Öryggi
Það þarf vart að eyða mörgum orðum að því
hversu mikilvægt rekstraröryggi greiðslukerfa er.
Fyrir utan þann trúnaðarbrest sem verður þegar
kerfi bregðast vegna rekstrartruflana eða öryggis-
brotalama getur fjárhagslegur skaði orðið veru-
legur.
8. Hagnýtt og hagkvæmt
Það er athyglisvert að til þess er ætlast að seðla-
bankar heimsins taki mið af því hversu hagnýt
þjónusta greiðslukerfa er og taki tillit til hag-
kvæmni þjónustunnar. Seðlabankar hafa gjarnan
litið svo á að þeirra sé að gera kröfur um fyrir-
komulag greiðslukerfa og síðan eiga aðrir að
framkvæma óháð því hversu hagnýtt slíkt er fyrir
þá eða hagkvæmt að öðru leyti. Nú er seðla-
bönkum ætlað að taka tillit til ofangreindra þátta
auk þess sem samkeppnissjónarmið skipta nú
meira máli en áður.