Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 23

gjöri. Engu að síður mælist afgangur í ár 2,8% af
landsframleiðslu og 2,5% á því næsta, sem hvort
tveggja er með því betra sem gerist hjá ríkjum
OECD. Einungis Norðmönnum og Finnum er spáð
betri afkomu á árinu 2000 í síðustu skýrslum þessarar
alþjóðastofnunar.
Aðhald peningastefnunnar eykst í kjölfar vaxtahækk-
unar 1. nóvember
Nauðsynlegt er að endurmeta aðhald peningastefn-
unnar reglulega og spyrja hvort það hæfi aðstæðum.
Í því sambandi er gagnlegt að skoða ýmsar vísbend-
ingar um aðhaldssemi peningastefnunnar og árangur
hennar. Eins og fram hefur komið er vöxtur útlána
mun meiri en æskilegt er. Það kann að vera vísbend-
ing um að aðhald peningastefnunnar hafi verið
ófullnægjandi, en þess ber þó að gæta að áhrif að-
haldsaðgerða í peningamálum koma fram með tölu-
verðri töf og að lánastofnanir hafa hingað til getað
komist hjá aðhaldi Seðlabankans með erlendri lán-
töku. Gengislækkun krónunnar kann einnig að vera
vísbending um að aðhaldið sé ekki nægjanlegt. Í því
sambandi þarf þó að taka tillit til þess að jafnvægis-
gengi krónunnar sveiflast með undirliggjandi efna-
hagsaðstæðum. Jafnvægisgengið lækkaði sl. vor
þegar ljóst var að skera þurfti niður aflaheimildir og
að horfur um útflutningsframleiðslu, viðskiptajöfnuð
og hagvöxt höfðu versnað.
Megintæki Seðlabankans til að auka aðhald er að
hækka vexti bankans í viðskiptum við lánastofnanir.
Frá því í árslok 1998 og þar til í júní sl. hækkuðu
vextir Seðlabankans í endurhverfum viðskiptum úr
7,5% í 10,6%, eða um 3,1%. Á sama tíma jókst hins
vegar verðbólga úr u.þ.b. 1½% í 5½-6% á þessu ári,
eða meira en sem nam vaxtahækkun Seðlabankans.
Algengt er hins vegar að nota mismun ávöxtunar
verðtryggðra og óverðtryggðra ríkisbréfa sömu tíma-
lengdar sem mælikvarða á verðbólguvæntingar
markaðsaðila, því að verðbólguvæntingar hafa meiri
þýðingu í þessu samhengi en verðbólga liðins tíma.
Sé miðað við þannig mældar verðbólguvæntingar
hafa raunvextir í endurhverfum viðskiptum almennt
hækkað nokkuð á tímabilinu, en ekki mikið. Raun-
vextir í endurhverfum viðskiptum hækkuðu nokkuð
eftir að verðbólguvæntingar hjöðnuðu síðsumars og í
haust, og voru í október mest u.þ.b. 1% hærri en í
árslok 1998. Snemma sumars höfðu þeir lækkað
töluvert. Eftir óhagstæða verðlagsmælingu í október
gekk þessi hækkun að nokkru leyti til baka. Með
0,8% vaxtahækkun í byrjun nóvember hækkuðu
raunvextir á ný þannig að aðhald á þennan mæli-
kvarða séð er nú ótvírætt meira en áður.
Þegar aðhald peningastefnunnar er aukið með því
að hækka skammtímavexti minnkar jafnan munur á
milli langtíma- (óverðtryggðra) og skammtímavaxta,
þ.e.a.s. svokallaður ávöxtunarferill verður flatari. Ef
aðhaldið verður mikið geta skammtímavextirnir um
hríð farið upp fyrir langtímavextina og ávöxtunarfer-
illinn verður þá niðurhallandi. Það bendir til þess að
markaðsaðilar telji peningastefnuna trúverðuga og að
verðbólgu verði haldið í skefjum, þar sem þeir búast
við að skammtímavextir verði lægri í framtíðinni.
Munur langtímavaxta og skammtímavaxta minnkaði
mjög á árunum 1997 og 1998, en þá hafði verðbólga
enn ekki látið á sér kræla. Undanfarin tvö ár hefur
ávöxtunarferillinn verið nokkurn veginn flatur en
hallalínan sveiflast á bilinu ±½%. Þessi mælikvarði
bendir til nokkurs aðhalds, en þó hefði e.t.v. mátt
vænta þess miðað við hve skammtímanafnvextir eru
háir að hallinn yrði verulega neikvæður, eða eitthvað
í líkingu við það sem varð í Bretlandi árið 1998 eftir
að Englandsbanki hafði hækkað vexti.
Þeir vextir sem heimili og fyrirtæki greiða af
óverðtryggðum lánum hafa hækkað verulega á
undanförnum árum. Innlendir skammtímavextir
segja þó ekki alla söguna um aðhaldsstig peninga-
stefnunnar. Eins og glögglega má ráða af útlána-
þróun, sem greint var frá hér að framan, hafa a.m.k.
stærri innlend fyrirtæki átt nokkuð greiða leið hjá
þessu aðhaldi með því að taka erlend lán á mun lægri
vöxtum. Hagkvæmni slíkrar lántöku veltur á því
22 PENINGAMÁL 2000/4
1990 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00* 01*
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
-1,0
-2,0
-3,0
-4,0
-5,0
%
Tekjuafgangur
Sveifluleiðrétt afkoma

Afkoma ríkissjóðs 1990-2001
Mynd 7
Heimildir: Þjóðhagsstofnun og Seðlabanki Íslands.