Peningamál - 01.11.2002, Page 54

53 PENINGAMÁL 2002/4
bundna áhrifaþætti. Þetta eru undirþættir sem
peningastefnan hefur lítil áhrif á, eru verulega
sveiflukenndir eða hafa aðra eiginleika sem gera
mótun peningastefnunnar erfiðari en ella. Megin-
hugsunin er sú að verðbreytingar sem rekja má til
slíkra undirþátta geti gefið misvísandi vísbendingar
um aðhaldsstig peningastefnunnar og því orsakað
röng stefnuviðbrögð. Því geti verið heppilegt að hafa
mælikvarða á undirliggjandi verðbólguþróun sem
leiðréttir fyrir þessum áhrifum til hliðsjónar við
mótun peningastefnunnar. Slík vísitala er yfirleitt
kölluð vísitala kjarnaverðlags sem mælir undir-
liggjandi verðbólgu eða kjarnaverðbólgu.
Á móti þessum sjónarmiðum kemur að vísitala
neysluverðs er besti fáanlegi mælikvarðinn á þróun
innlends framfærslukostnaðar. Með því að notast við
kjarnavísitölu er mögulega dregið úr þessum gæðum.
Því gæti gagnsæi peningastefnunnar minnkað og þar
með trúverðugleiki hennar. Því þarf að vanda val á
mælikvarða á undirliggjandi verðlagi og tryggja að
viðkomandi kjarnavísitala endurspegli sömu megin-
þróun til lengri tíma og vísitala neysluverðs. Kjarna-
vísitala þarf því að vera nægilega viðamikil til að hún
endurspegli þokkalega vel almenna þróun fram-
færslukostnaðar en um leið að draga sem best fram
undirliggjandi verðlagsþróun (sjá t.d. Cufer o.fl.,
2000 og Þórarinn G. Pétursson, 2000).
Þessi skilyrði þurfa hins vegar ekki að fara
saman. Þannig getur viðamikil og almenn vísitala
verið góður mælikvarði á þróun framfærslukostnaðar
en að sama skapi innihaldið undirliði sem eru mjög
sveiflukenndir en það gerir mat á viðeigandi aðhalds-
stigi peningastefnunnar og nauðsynlegum stefnu-
viðbrögðum við nýjum upplýsingum um verðlags-
þróun og horfur erfiðari en ella. Að sama skapi er
hættan sú að of þröngt skilgreindur mælikvarði á
undirliggjandi verðlagsþróun endurspegli ekki
almenna langtímaþróun framfærslukostnaðar sem
gerir það að verkum að mótun peningastefnunnar
endurspeglar ekki nægilega vel þá almennu verðlags-
þróun sem almenningur stendur frammi fyrir. Í slíku
tilviki er hættan sú að trúverðugleiki verðlags-
mælingarinnar og peningastefnunnar skaðist. Það er
einmitt kostur við vísitölu neysluverðs að hún nýtur
almenns trausts þar sem hún á sér langa sögu, er
mæld tímanlega og mælingar hennar eru aldrei
endurskoðaðar. Tryggja þarf að mælt undirliggjandi
verðlag njóti einnig trausts almennings. Til þess þarf
hann helst að skilja kjarnavísitöluna og ástæður þess
að hún er notuð.3
Í ljósi þessa hefur Seðlabanki Íslands, í samráði
við Hagstofu Íslands, mótað tvo mælikvarða á undir-
liggjandi verðlagsþróun.4 Þetta er í samræmi við
sameiginlega yfirlýsingu ríkisstjórnar og Seðlabank-
ans frá 27. mars 2001 um verðbólgumarkmið og
breytta gengisstefnu (Seðlabanki Íslands, 2001). Í
þessari grein er fjallað um almenn rök þess að nota
slíka mælikvarða á undirliggjandi verðbólgu til hlið-
sjónar við mótun peningastefnunnar og ástæðu þess
að tekin var ákvörðun um þessa tvo mælikvarða á
kjarnaverðlagi. Rétt er þó að leggja áherslu á að
þessar vísitölur verða aðeins notaðar til hliðsjónar
því að verðbólgumarkmið Seðlabankans byggist eftir
sem áður á vísitölu neysluverðs eins og hún er
reiknuð af Hagstofu Íslands.
2. Aðferðir við mat á kjarnaverðbólgu
2.1. Atriði til íhugunar við val á kjarnavísitölu
Við ákvörðun um hvort miða eigi peningastefnuna
við mat á undirliggjandi verðbólgu, fremur en verð-
bólgu mælda með breytingum á vísitölu neysluverðs,
og hvaða mælikvarða á kjarnaverðbólgu eigi að nota,
þarf að hafa nokkur atriði til hliðsjónar (sjá t.d.
Roger, 1998, og Cufer o.fl., 2000).
Fylgni vísitölu neysluverðs og kjarnavísitölu
Með því að taka ýmsa útgjaldaliði út úr vísitölu
neysluverðs verður verðvísitalan ekki eins góður
mælikvarði á þróun framfærslukostnaðar. Því getur
kjarnavísitalan og vísitala neysluverðs þróast með
ólíkum hætti til lengri tíma. Eftir því sem undan-
skildir þættir vega meira í vísitölu neysluverðs, því
meiri geta frávikin orðið.
Skammtímafrávik milli kjarnavísitölu og vísitölu
neysluverðs eru óumflýjanleg og reyndar æskileg,
þar sem markmiðið er að losna við sveiflur sem ekki
endurspegla undirliggjandi verðbólguþróun. Til
3. Það stuðlar m.a. að slíku trausti ef mæling kjarnavísitölunnar fer fram
utan seðlabankans, t.d. á viðkomandi hagstofu sem einnig mælir vísi-
tölu neysluverðs.
4. Seðlabankinn og Hagstofan hafa einnig til skoðunar möguleika þess
að bæta við kjarnavísitölum sem undanskilja áhrif óbeinna skatta og
niðurgreiðslna. Það krefst hins vegar töluverðs undirbúnings og athug-
unar á aðferðafræðilegum vandamálum sem ekki er ljóst nú hvernig
verða best leyst.