Peningamál - 01.11.2002, Blaðsíða 57

peningastefnunnar. Séu þeir til staðar er einnig
nokkuð mismunandi hvernig þeir eru mældir og
notaðir.
Eins og sjá má í töflu 1 miðast verðbólgumark-
miðið í flestum löndum við vísitölu neysluverðs. Af
þeim löndum sem miða verðbólgumarkmið sitt við
mælikvarða á kjarnaverðbólgu notast seðlabankar
Bretlands og Suður-Afríku við vísitölu smásöluverðs
án vaxtakostnaðar húsnæðislána. Seðlabanki Suður-
Kóreu miðar verðbólgumarkmið sitt við vísitölu
neysluverðs án verðs landbúnaðarvara og olíu og
tælenski seðlabankinn miðar verðbólgumarkmið sitt
við vísitölu neysluverðs án orkuverðs og verðs óunn-
innar matvöru. Í öllum þessum löndum gegnir þó
vísitala neysluverðs einnig hlutverki við mótun
peningastefnunnar.
Í þeim löndum þar sem markmið stefnunnar
miðast við vísitölu neysluverðs gegna mismunandi
mælikvarðar á kjarnaverðbólgu þó oft hlutverki við
mótun peningastefnunnar. Sem dæmi má nefna að
þrátt fyrir að verðbólgumarkmið kanadíska seðla-
bankans miðist við vísitölu neysluverðs er kjarna-
verðbólga notuð sem aðgerðamarkmið stefnunnar í
þeim skilningi að bankinn horfir á þann mælikvarða
við ákvarðanir í peningamálum svo lengi sem kjarna-
vísitalan og vísitala neysluverðs sýna sams konar
langtímaþróun (Hogan, 2000). Meginmælikvarði
bankans á kjarnaverðbólgu er vísitala neysluverðs án
átta sveiflumikilla undirþátta (þ.m.t. grænmetis,
ávaxta og olíu) og beinna áhrifa óbeinna skatta.
Stefna sænska seðlabankans hefur einnig verið að
þróast í þessa átt á síðustu árum (Berg, 1999).
Meginmælikvarði sænska bankans á kjarnaverð-
bólgu er vísitala neysluverðs án beinna áhrifa
óbeinna skatta og niðurgreiðslna og vaxtakostnaðar
húsnæðislána. Á Nýja-Sjálandi og í Ástralíu miðaðist
peningastefnan lengi við mælikvarða á undir-
liggjandi verðbólgu sem undanskildi vaxtakostnað
húsnæðislána úr vísitölu neysluverðs. Þessu var hins
vegar breytt 1998 í Ástralíu og ári síðar á Nýja-
Sjálandi þegar vísitala neysluverðs var endurskoðuð
á þann veg að þessi undirliður var tekinn út við
mælingu vísitölunnar. Síðan þá hefur stefnan miðast
við vísitölu neysluverðs. Ástralski bankinn horfir
hins vegar til fjölda mælikvarða á kjarnaverðbólgu,
m.a. klippts meðaltals og vísitölu neysluverðs án
sveiflumikilla liða. Ný-sjálenski seðlabankinn skil-
greinir ekki neina sérstaka mælikvarða á kjarnaverð-
bólgu en skilgreinir í staðinn flóttaleiðir, þ.e. leyfi-
leg, fyrirfram skilgreind frávik frá verðbólgumark-
miðinu sem geta t.d. orsakast af alvarlegum við-
skiptakjaraáföllum eða náttúruhamförum. Hið sama
hefur gerst í Tékklandi en tékkneski seðlabankinn
miðar stefnu sína nú við vísitölu neysluverðs en
hefur fyrirfram skilgreindar flóttaleiðir. Fram til apríl
2001 miðaði bankinn hins vegar stefnu sína við vísi-
tölu neysluverðs án verðs háðs opinberum ákvörðun-
um og beinna áhrifa óbeinna skatta og niður-
greiðslna.
Aðrir seðlabankar með verðbólgumarkmið hafa
ýmsa mælikvarða á kjarnaverðbólgu til viðmiðunar
við mótun peningastefnunnar og er algengt að nota
mismunandi mælikvarða samhliða. T.d. er algengt að
útiloka matvöru, eins og grænmeti og ávexti (t.d
Brasilía, Chíle, Mexíkó, Pólland), olíuverð (t.d.
Chíle, Filippseyjar, Noregur og Pólland), verð háð
opinberum ákvörðunum (t.d. Brasilía, Ísrael, Mexíkó
og Pólland), áhrif óbeinna skatta (t.d. Noregur),
sveiflumikla undirliði (t.d. Filippseyjar, Perú og
Pólland), auk þess sem sum þeirra notast við töl-
fræðilega mælikvarða á kjarnaverðbólgu, eins og
klippt meðaltal (t.d. Brasilía, Filippseyjar og
Pólland).
3. Mat á kjarnaverðbólgu á Íslandi
3.1. Vægi undirliða og framlag til verðbólgu
Í ljósi ofangreindrar umfjöllunar var ákveðið að
skoða nánar eiginleika íslenskra verðvísitalna án
matvöru (þ.e. grænmetis, ávaxta og búvöru) og ben-
síns þar sem þessir þættir eru ýmist töluvert sveiflu-
kenndir, endurspegla hlutfallslegar verðbreytingar,
eru utan áhrifasviðs Seðlabankans eða eru háðir
opinberum verðákvörðunum að meira eða minna
leyti. Einnig var horft til undirliðarins opinber þjón-
usta sem er samkvæmt orðanna hljóðan háður opin-
berum verðákvörðunum. Að lokum var einnig reynt
að meta hvort undanskilja ætti húsnæðislið vísitöl-
unnar til samræmis við mælikvarða fjármálaráðu-
neytisins á kjarnaverðbólgu (og í samræmi við sam-
ræmda vísitölu evrópsku hagstofunnar).7 Notast er
við verðvísitölur frá Hagstofu Íslands fyrir tímabilið
nóvember 1992 til október 2002.
PENINGAMÁL 2002/4 56
7. Vísitala fjármálaráðuneytisins undanskilur búvöru, grænmeti, bensín
og húsnæði.