Peningamál - 01.07.2008, Page 13

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
8
•
2
13
að vexti sjö sinnum síðan í september 2007, í heild um 3,25 prósentur,
en nýlega hefur kveðið við nýjan tón. Vaxandi verðbólguvæntingar
valda áhyggjum og aukist verðbólga á ný eða haldist hún mikil mjög
lengi þarf að hækka stýrivexti á ný. Í Kína og öðrum nýmarkaðsríkjum
hefur verðbólga aukist töluvert hraðar en í iðnríkjunum, en það endur-
speglar bæði mikla eftirspurn og stærra hlutfall orku og sérstaklega
matvæla í verðkörfunni (sjá nánar umfjöllun um verðbólgu í nýmark-
aðsríkjum í rammagrein II-1).
Undanfarin ár hefur hagvöxtur nýmarkaðsríkja verið umtalsvert
hraðari en hagvöxtur iðnríkja. Lengi vel fór þessi þróun saman við
tiltölulega litla verðbólgu en á undanförnu ári hefur orðið breyting á
því. Verðbólgan í nýmarkaðsríkjum hefur ekki verið jafn mikil sl. sex
ár og er í mörgum ríkjum komin í tveggja stafa tölu.
Þessi þróun á sér nokkurn aðdraganda. Undanfarið hefur
hækkun olíuverðs, óstöðugleiki á fjármálamörkuðum og versnandi
ástand á húsnæðismörkuðum dregið úr hagvexti iðnríkja, einkum
Bandaríkjanna. Bandaríski seðlabankinn hefur brugðist við þessum
aðstæðum með því að lækka stýrivexti umtalsvert. Það hefur leitt til
þess að gengi Bandaríkjadals hefur lækkað, einkum gagnvart evru.
Mörg nýmarkaðs- og olíuútfl utningsríki framfylgja peningastefnu
sem felur í sér að tryggja stöðugt gengi gagnvart Bandaríkjadal, eða
a.m.k. verulegar takmarkanir á hækkun. Ör lækkun vaxta í Banda-
ríkjunum dregur því úr aðhaldi peningastefnunnar í þessum ríkjum
á sama tíma og þörf er á auknu aðhaldi. Þetta hefur leitt til þess að
þrátt fyrir dvínandi eftirspurn erlendis frá hefur hagvöxtur haldist
sterkur, því að innlend eftirspurn hefur haldið áfram að aukast. Sterk
innlend eftirspurn, hækkandi hráefna- og matvælaverð og lágt gengi
hefur leitt til þess að verðbólga hefur aukist hröðum skrefum und-
anfarið ár. Mikill hagvöxtur undanfarinna ára er því líklega ósjálfbær
til lengri tíma litið.
Lítið svigrúm er til þess að auka framboð á hrávörum til
skamms tíma og eftirspurn nýmarkaðsríkja eykst hröðum skrefum.
Matvælahráefni vega að auki mun þyngra í neyslu lágtekjuþjóða.
Verðbólga sem bundin er við ákveðin hráefni getur því fl jótt orðið
að almennum verðbólguvanda í nýmarkaðsríkjum. Verðbólguvænt-
ingar hafa enn fremur veikari kjölfestu en í þróuðum löndum sem
lengi hafa búið við verðstöðugleika, en það fl ýtir fyrir almennum
verðlagsáhrifum og gerir þau langærri en ella.
Margir þættir hafa ýtt undir verðbólgu samtímis. Hærra olíu-
og matvælaverð á verulegan þátt, en vaxandi eftirspurn nýmarkaðs-
ríkja hefur átt stóran þátt í því að þrýsta olíu- og hrávöruverði stöð-
ugt hærra. Hækkun hrávöruverðs þarf ekki að leiða til almennrar og
viðvarandi verðbólgu ef verðbólguvæntingar hafa nægilega trausta
kjölfestu. Neikvæðir framboðsskellir raska ekki endilega verðstöðug-
leika til lengri tíma og krefjast því ekki endilega aukins peningalegs
aðhalds sem auka samdrátt. Peningastefnuyfi rvöld sem njóta ekki
slíks trausts þurfa hins vegar fremur að óttast annarrar umferðar áhrif
og að verðbólga festist í sessi. Í því tilviki getur þurft að auka pen-
ingalegt aðhald til að skapa verðbólguvæntingum nægilega kjölfestu
jafnvel þótt efnahagssamdrátturinn verði harkalegri fyrir vikið.
Mikil aukning verðbólgu hefur leitt til lágra eða jafnvel neikvæðra
raunvaxta
Eftir tímabil lítillar verðbólgu virðist aukin verðbólga hafa komið
seðlabönkum margra nýmarkaðsríkja í opna skjöldu. Stýrivextir hafa
ekki fylgt aukinni verðbólgu eftir. Raunstýrivextir hafa því lækkað
og eru orðnir verulega neikvæðir í mörgum þeirra. Fyrir vikið er út-
lánaþensla enn mikil í fl estum nýmarkaðsríkjum, þrátt fyrir versnandi
Rammagrein II-1
Verðbólguþróun í
nýmarkaðsríkjum
og aðhald
peningastefnunnar
Heimild: Global Insight.
Mynd 1
Verðbólguþróun í nýmarkaðsríkjum og G-7
Janúar 2005 - maí 2008
%
Nýmarkaðsríki
G-7
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2008200720062005
Heimildir: Global Insight, Reuters EcoWin.
Mynd 2
Verðbólguþróun í nokkrum nýmarkaðsríkjum
Janúar 2003 - maí 2008
%
Kína
Indland
Chile
Brasilía
Suður-Afríka
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
200820072006200520042003