Skírnir - 01.04.1987, Blaðsíða 105

SKÍRNIR ÞJÓÐFÉLAGSÍMYND WILLIAMS MORRIS
99
lögunum og jafnvel frá guðunum; sköpunarferlinu var ekki sundr-
að né menn einskorðaðir við ákveðin störf; þar var litið á söguna
sem samfellu, tengslin við fortíðina voru varðveitt og skilningur
ríkti á áhrifum veigamikilla athafna á framtíðina; virðing var borin
fyrir sambandi mannsins við náttúruna og menn mátu fegurð og
verðmæti eftir einfaldleik og nytsemi; þar var jafnt borin virðing
fyrir hefðum og nýstárlegu framtaki, og hverjum einstaklingi var
gert að axla þá ábyrgð að framfylgja réttlætinu og standa vörð um
hugsjónir samfélagsins.
Islenska þjóðveldið hafði raunar verið stofnsett í beinni uppreisn
gegn konungsvaldinu. Seint á níundu öld hafði þetta litla eyland
verið numið af „einvalaliði Norðmanna“30 sem höfðu lotið í lægra
haldi fyrir konungi sínum en neitað að sýna honum hollustu og
kosið að stofna til nýs ríkis í harðbýlu og hrjóstrugu landi fremur
en að gangast undir ofríki konungs og þá söfnun valds og auðs á
fárra hendur sem því fylgdi. Og í þessu nýja ríki sínu gerðu íslend-
ingar heldur ekki ráð fyrir neinum slíkum stjórnanda. Annars stað-
ar í Evrópu á miðöldum lá „stjórnmálaþróunin um brautir kon-
ungsvaldsins"31 en „á íslandi ríkti rótgróin tortryggni í garð kon-
ungsvaldsins“.32
Enda þótt íslendingar hefðu þjóðfélagsgerð sem byggðist á
höfðingjum og stuðningsmönnum tóku þeir aldrei upp þær
ströngu kvaðir sem giltu í lénsskipulagi Evrópu. Allt frá landnáms-
öld og langt fram eftir miðöldum voru tengsl manna í íslenska
þjóðfélaginu einna líkust fremur sveigjanlegu sambandi skipstjóra
og áhafnar:33 „valdamikill goði gat fengið til liðs við sig þingmenn
hvaðanæva af landinu og þeir veittu honum fulltingi í ófriði og á al-
þingi en þágu vernd hans í staðinn.“34 Hins vegar gátu menn flutt
stuðning sinn annað ef betri kostur var í boði fyrir hvorn aðilann
sem var, á meðan báðir héldu skilmála skammtímasamningsins. Á
íslandi á 10. öld gátu þingmenn valið sér goða að vild og þeir fylgdu
honum ekki lengur en þeir sjálfir kusu. Skyldur við goða gengu
heldur ekki sjálfkrafa í arf frá föður til sonar, enda þótt fjölskyldu-
böndin væru að öðru leyti einstaklega sterk.
A íslandi höfðu raunar tengsl milli manna viðhaldið uppruna-
legum anda þess sem kallað var comitatus: menn fylgdu leiðtogum
í krafti vitsmuna þeirra, velvildar eða hugrekkis fremur en í krafti