Skírnir - 01.04.1987, Blaðsíða 136

SKÍ RNISMÁL
Menningararfur og
stjórnmálaskylda íslendinga
ÍSLENDINGAR eiga hver við annan margvísleg erindi. Sum erind-
anna gætu þeir rekið við aðra en samlanda sína, en önnur verða að-
eins rekin við aðra Islendinga og þau eru grunnur samneytis okkar
og skyldu við samfélagið. Þennan grunn má kalla stjórnmálaskyldu
okkar. Aðrar þjóðir geta, eins og við, innt eftir erindunum sem
móta og grunda samneyti þeirra og kannski sumar látið sér nægja
það svar eitt að þær eigi sameiginleg erindi. En svo einfalt svar full-
nægir okkur ekki, þar sem við kunnum nánari skýringar á sam-
stöðu okkar. Allt samneyti okkar og stjórnmálaskylda hvílir á því
einu að við eigum sameiginlega og sjálfstæða menningu. Sjálfstæð
menning okkar - og þá fyrst og fremst arfur fornrar menningar -
var helsta forsendan fyrir kröfum okkar um eigin stjórn og sam-
bandsslit við Danmörku.
Það er nokkurt umhugsunarefni hve þungt rök af þessum toga
vógu í sjálfstæðisbaráttunni. Þess eru varla dæmi með öðrum þjóð-
um að menningarleg viðhorf ein hafi ráðið úrslitum um stofnun
sjálfstæðs ríkis. Venjulegra er að stofnun ríkis sé reist á hernaðar-
legum rökum eða rökum sem lúta að efnahagslegri hagkvæmni, trú
eða sjálfstæðri hefð í stjórn eða lögum. Ekkert af þessu fernu átti
fótfestu i hinum forna íslenska menningararfi og slík viðhorf
skiptu litlu máli í sjálfstæðisbaráttunni. En það er enn umhugsun-
arverðara að í sjálfstæðisviðleitninni samsömum við alla menningu
okkar hinum forna menningararfi. Það er líklega einsdæmi að þjóð
hafi sóst eftir og fengið stjórnmálalegt sjálfstæði, á grunni menn-
ingarverðmæta sem forfeður hennar sköpuðu mörgum öldum áður
og haldi síðan áfram að miða menningu sína við hinn forna arf.
Varla er þörf á að rökstyðja þá staðhæfingu, að við leggjum