Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Blaðsíða 46

Bjöm Magnússon
Guð verður aldrei gripinn til fulls af mannlegri hugsun (Aulén, bls.
124). Guð getur yfirhöfuð aldrei verið andlag þekkingar vorrar. Því að
þekktur guð er enginn Guð. „Sá Guð, sem vér gætum fyllilega skilið,
mundi alls ekki vera neinn Guð” (Dearmer, bls. 153). Guð getur aldrei
verið andlag (objekt), heldur alltaf hið algjöra frumlag (subjekt). „Öll
guðsþekking hlýtur að byrja á því, að maðurinn læri að þekkja, að hann
er þekktur af Guði” (RGG. II. 1388), þ.e.a.s. maðurinn finnur sig standa
andspænis valdi, sem er honum algjörlega ofvaxið, hann veit það eitt, að
þetta afl hefur hann á valdi sínu, að hann er háður því, og að sjálfur er
hann sem ekkert gagnvart því (Schlechthinnige Abhangigkeit:
Schleiermacher, Kreaturgefiihl: Otto). Þess vegna er öll guðsþekking
fyrst og fremst byggð á trú, þ.e.a.s. afstöðu hins vanmegnuga manns
gagnvart æðra valdi (sjá bls. 66n), og allar þær einkunnir, sem maðurinn
tileinkar Guði, eru byggðar á reynslu trúarinnar, svo framarlega sem um
nokkra gwdsþekkingu á að vera að ræða. Þær eru vitnisburður um það,
hvernig þessi vissa, að maðurinn sé þekktur af Guði, verkar á hann,
hvernig áhrifum hann verður fyrir af því valdi, sem hann veit að er til,
en hann getur aldrei gripið til fulls. „Hversu nærri, hversu ófrávíkjanlega
nærri oss sem hið heilaga kemur og hversu mjög sem vér leitumst við að
lýsa því, þá fylgir því alltaf eitthvað órannsakanlegt og ósegjanlegt. Hið
heilaga er í sjálfu sér fjarrænn leyndardómur („har en transcendent-
mysteriös kvalitet”, Aulén, bls. 121). Til þess að gera grein fyrir þessu,
notar maðurinn hugtök, sem honum eru töm, og líkinga úr sínu eigin
sálarlífi, sem honum er þó ljóst, að ná hvergi nærri því, sem þeim er
ætlað að lýsa. Guðsþekkingin verður að koma ofan frá, sem opinberun.
Guð er þekktur eingöngu sem opinberandi sig mönnunum, og að svo
miklu leyti sem hann opinberar sig þeim.
Hér verður því ekki farið út í það, að lýsa tilraunum manna til að sanna
tilveru Guðs. Þær eru frekar heimspekilegs en trúarlegs eðlis. „Hið mikla
vandamál fyrir þann, sem hugsar um trúna, er ekki, hvort Guð er til,
heldur hvað Guð er” (Clement Webb, cit. Dearmer, bls. 139).
Hugmyndin um það, að Guð sé til, er ein af þeim frumsannindum, sem
maðurinn skilur með hjartanu, en verða ekki til fulls sönnuð með
skynseminni (sbr. Magnús Jónsson í Prestafélagsritinu 16. árg. bls. 34, og
Pascal: Pensées, bls. 282: „Vér þekkjum sannleikann, ekki með
skynseminni einni, heldur líka með hjartanu; það er með hinu síðartalda
móti, sem vér þekkjum frumsannindin”).
b) Guðshugmynd kristindómsins
Sérkenna hinnar kristilegu guðshugmyndar er vitanlega að leita til þeirrar
guðsopinberunar, sem Jesús Kristur flutti. „Kristna kenningin um Guð
byrjar ekki með sönnun, hún byrjar með yfirlýsingu hinnar kristnu trúar
í samræmi við hina kristnu opinberun. Trúin fer ekki af stað í leit að
ókunnum Guði, eða til að fullvissa sig um, að Guð sé til: Hún hefur heyrt
rödd hans, og byrjar í trausti á tilveru hans” (Clarke: God, bls. 56). Hin
44