Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Blaðsíða 119

Sérkenni kristindómsins
baráttinni við þær stefnur. Má rekja þau áhrif gegnum Ignatíus,
Alexandríu-Klemens og Órígenes, til Gregóríusar frá Nyssa, sem fyrstur
talar um að njóta Guðs (fruitio dei) sem síðar varð uppáhaldsorðtak,
dulsinna Chrysostomosar og margra minni spámanna sem festu mýstíkina
í austurkirkjunni og gerðu hana að óaðskiljanlegu einkenni hennar. Og
sérstakt er það fyrir austrænu kirkjuna, hve mýstíkin er þar tengd við
helgiathafnirnar meir en annars gerist, einkun kvöldmátíðina (evcharist-
íuna). Og það er talið hafa orðið hinni rússnesku kirkju að falli fremur
öllu öðru, hve boðskapur hennar var fólginn í mýstískum helgisiðum, sem
leiddi til fáfræði prestastéttarinnar og niðurlægingar, þar sem shkt reyndi
ekki á kunnáttu í öðru en fara með rétta siði.
í vesturkirkjunni varð mýstikin aldrei ríkjandi, en spor hennar má víða
sjá, og hefur hún einkennt marga merka menn hennar allt fram á þennan
dag. Hér eru engin tök á að rekja öll áhrif hennar, en aðeins verður getið
helstu nafna, sem við hana eru tengd, og hinn merkustu einkenna hennar.
Frumboðberi hinnar grísku mýstíkur til vesturlanda er talinn Jóhannes
Scotus Erigena, þó einnig megi sjá nokkurn vott hennar hjá Ágústínusi.
Þaðan má rekja feril hennar um Húgó frá St. Victor og Bernhard frá
Clairvaux, sem einkennir sig sérstaklega fyrir Krists-mýstik sína, til
Bonaventura. En einna hæst nær hin kristna mýsík í þýsku dulspek-
ingunum meistara Eckehart, Tauler og Seuse. Fyrir þeim er aðferðin til
að sameinast Guði sú, að losna við allt hið ytra og sökkva sér í djúp sálar
sinnar, verða fátækur og auðmjúkur, þá fæðist Guð í djúpi sálarinnar, og
verður allt í öllu (sbr. Otto: Das Heilige, bls. 25n). Á Niðurlöndum má
nefna Ruysbroek og Thomas Kempis, sem með bók sinni: Imitatio Christi,
hefur haft mjög mikil áhrif allt fram á þennan dag. Þetta eru hin ffægustu
nöfn innan hinnar rómversku kirkju, sem við mýstik eru tengd, en
mýstikin hefur alltaf átt þar ýmsa formælendur, suma í samræmi við
kenningar kirkjunnar, aðra í andstöðu við hana, er lagt hafa svo ríka
áherslu á sameining mannsins við Guð, að aðferð kirkjunnar til
sáluhjálpar hefur verið þeim óþörf. Innan kirkjunnar má ennfremur geta
quietismans, sem spratt upp úr jarðvegi Karmelítareglunnar, og var
greinileg mýstíkstefna, er náði allmikilli útbreiðslu, sérstaklega á
Frakklandi á 17. öld. Höfundar hennar voru hin heilaga Theresa á Jesus
og skriftafaðir hennar, Jóhannes frá krossinum. Merkileg er kenning
Theresu um fjögur stig bænarinnar: íhugun, hvíld, sameiningu og
hrifningu, sem leiða sálina til æðstu fyllingar allra krafta hennar og veita
henni sæluríka sameiningu við Guð og Krist. Jóhannes lýsti í brennheitum
ljóðum í anda Ljóðaljóðanna sameiningu sálarinnar, sem brúður og hins
himneska brúðguma Jesú.
Theresa hafði mjög mikil áhrif, ekki aðeins innan hinnar kaþólsku
kirkju, heldur einnig á hina þýsku, prótestantísku mýstík. En stærsti andi
hennar og brautryðjandi var Jakob Böhme, frumlegur og áhrifaríkur,
ekki síst utan lands síns, í Hollandi og Englandi. Við hlið hans má nefna
skáldið Tersteegen. í píetismanum fékk mýstíkin frjóan jarðveg, en átti
aftur erfitt uppdráttar á upplýsingaröldinni, eins og efnishyggja 19.
117