Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Blaðsíða 144

Bjöm Magnússon
sakramentum, en ekki í hreinleik þjóna hennar. Sá skilningur fer saman
með þeirri skoðun á sakramentunum, að þau verki ex opere operato.
Að vissu leyti má skoða munkdóminn sem andsvar við þessari linkind
kirkjunnar í siðakröfum sínum, en þó er þar raunar um nokkuð annað að
ræða, þar sem hið æðra siðgæði náði ekki til annarra en hinna fáu, en
allur þorri manna gat verið án þess. Með þessu móti tókst kirkjunni hvort
tveggja, að halda munkdóminum innan vébanda sinna, sem nokkur vafi
lék á um tíma, að henni tækist, og að ofþyngja ekki „heiminum” með
kröfum sínum, og hafa þannig „eitthvað fyrir alla”.
En tvennt er þó það, sem heldur vesturkirkjunni á ytra borðinu nálægt
hinu upprunalega siðgæði kristindómsins. Annars vegar er það sú áhersla,
sem Agústínus og kirkjan eftir hans dag lagði á synd mannsins og
samband hins trúarlega og siðferðilega lífs. Hún hefur, þrátt fyrir allt,
orðið sterkt afl til að vinna á móti siðferðilegu losi. En þó átti fyrir
kirkjunni að liggja að komast einmitt í því sambandi einna lengst frá
hinum andlegu siðakröfum Jesú, sem hún hefur komist. Kenning Páls og
Ágústínusar um alveldi náðarinnar snerist öfug upp í kenningu um
réttlætingu af verkum (í nánu sambandi við hið tvöfalda siðgæði og opera
supererogationis), og upp af henni spratt síðan aflátsrekstur kirkjunnar,
sem varð um hríð að hreinni kaupsýslu um syndir og sáluhjálp. En þrátt
fyrir þetta hefur þó aflátskerfið, með skriftum og áherslu á syndugleik
mannsins, orðið mörgum tyftari til Krists, líkt og lögmálið forðum, — en
hversu langt stendur það þó að baki hinu frjálsa siðgæði guðsríkisins:
Hins vegar má nefna áherslu kaþólsku kirkjunnar á góðverkin, caritas.
Með þeim hefur hún haldið meðlimum sínum frá skefjalausum yfirgangi,
og kennt þeim að vera hinum bágstöddu að liði. En eins má segja um þetta
atriði eins og hið fyrrnefnda: Hér er lögmálsréttlæti, eftirlíkt siðgæði
fyrir ytri þvingun eða í launaskyni, og því óralangt fyrir neðan það, sem
Jesús kenndi.
Hér hefur að undanförnu verið rætt um hina opinberu afstöðu
rómversku kirkjunnar og kenningar þeirra manna, sem mestan þátt hafa
átt í því að móta hið viðurkennda siðakerfi hennar. Það er eins og
meðaltal af því, sem innan hennar kom fram. í lífi hinna einstöku manna
hennar má sjá allar skuggabreytingar mannlegs siðgæðisþroska, allt frá
hinni svörtustu niðurlægingu á sjálfum páfastólnum í mynd Jóhanns XXII,
til hins bjartasta skins heilagleikans og hreinleikans eins og í lífi heilags
Fransiskusar. Hún hefur verið öllum eitthvað, en ekki verið jafnföst við
hinn óbifanlega hreinleik Jesú, sem birtist í orðunum: Sá, sem ekki er
með mér, er á móti mér.
í siðbót Lúthers er barist gegn verkaréttlæti rómversku kirkjunnar, og
aflátsrekstrinum, sem því fylgdi. Maðurinn stendur beint undir náð Guðs.
Af því leiðir á annan bóginn, að maðurinn rennur ekki saman við Guð,
eins og í mýstíkinni, sem finnur Guð í „sálardjúpi” mannsins, og hinar
náttúrlegu hvatir mannsins eru því ekki skoðaðar sem rödd Guðs í brjósti
manns, og á hinn bóginn, að fyrir hið beina samband sitt við Guð í trúnni
fær maðurinn siðgæðiskraft til að starfa í kærleika, sýna trú sína af
142