Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Blaðsíða 146

Bjöm Magnússon
Kant á siðfræði 19. aldarinnar. Hann byggði á hinu skilyrðislausa
skylduboði, í andstöðu við heillakenningar hinna ensku siðspekinga
(Bentham, Hume). „Ekkert er gott nema hinn góði vilji.”
Hinar heimspekilegu siðakenningar reyndu að undirbyggja siðgæði
mannsins á náttúrlegu eðli hans einu saman, án tillits til hins trúarlega lífs.
Þær héldu fram, að maðurinn hefði lögmál hins góða í sjálfum sér
(Autonomie), og eingöngu þyrfti að leiða mönnum fyrir sjónir skynsam-
leik þess að breyta rétt. Schleiermacher benti aftur á samband hins
trúarlega og hins siðferðilega. Jesús væri hin siðgóða fyrirmynd, og til að
fylgja dæmi hans þyrfti maðurinn að hafa samband við þann andlega mátt,
sem veitti honum hans siðferðilega þrek.
Þetta stutta yfirlit yfir sögu hinna kristilegu siðakenninga hefur verið
gefið hér vegna þess, að það tilheyrir sögu kristindómsins „frá öndverðu
til vorra daga”, en ekki vegna þess, að af því megi dæma um það, hvernig
hið guðlega líf sem er innsti kjarni kristindómsins, verkar í heiminum.
Það er að miklu leyti óreynt ennþá, og sést síst af kenningunum um
siðgæðið. En þær benda þó í áttina til þess, hvert höfuðstefnan hefur legið
á hverjum tíma. Hitt er óskráð saga, hvernig hið kristilega siðgæði hefur
birst í lífi einstaklinganna, að öðru leyti en því sem hana má finna út úr
æfisögum einstakra manna, sem hafa verið gripnir af anda Krists, og í
þeirri auknu mannúð og bræðralagi, sem þrátt fyrir allt hefur fylgt í
fótspor kristindómsins. En það má segja, að sú birting hins kristilega
siðgæðis hafi orðið þrátt fyrir hinar mismunandi siðakenningar, og ekki
vegna þeirra, heldur fyrir það að andi Krists hefur með boðun kenningar
hans og iðkun þess guðssamfélags, sem hann innleiddi í aukinni dýpt og
innileik, smátt og smátt gagnsýrt mannfélagið með súrdeigskrafti
guðsríkisins. Þegar allt kemur til alls, er ekki mikið jákvætt á siðasögu
kirkjunnar að græða. Hún hefur verið misjafnlega langt frá hugsjón
meistarans, en yfirleitt ekki náð anda hans, hinu frjálsa siðgæði
guðsbarnsins. Það hafa verið taldar upp dyggðir og skyldur, stundum
þessar, stundum aðrar í fyrirrúmi, og lögð misjafnlega þung viðurlög við
vanrækslu þeirra og lofað misjafnlega fýsilegri umbun fyrir að
framfylgja þeim, en hinn innri kraftur, sem einn getur vakið hið hreina
siðgæði, hann hefur ekki komið fyrir þær aðgerðir. Hann hefur verið að
verki, þrátt fyrir það, því hann verður ekki kæfður. Og kirkjan hefur
með kenningum sínum unnið mikið verk í því að halda dýrseðli mannsins
í skefjum, og það verk er út af fyrir sig mikils virði, — en það er allt
annað heldur en siðgæði Jesú. Þegar öllu er á botninn hvolft, er það
réttlæti fræðimannanna og Faríseanna, sem oftast hefur verið boðað.
„Með siðfræði kristindómsins á ég við siðfræði Nýja testamentisins, og
einkanlega guðspjallanna. Eftir þann tíma hef ég enga trú á að kirkjan
hafi verið trú stefnuskrá sinni” (Inge, Ethics, bls. 23). „Kröfum og eðli
hans (:kristindómisins) verður aldrei fyllilega lýst né fullnægt sem
„skilyrðislausu skylduboði”, hann er aldrei aðeins „ að gera skyldu vora”
(sbr. Lk. 17,10). Hann er hluttaka í vilja föðurins” (Barry, bls. 143). Það
er hið mikla hlutverk, sem kristindómnum er falið, ekki að laða menn til
144