Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 62

50
Orð og tunga
Sem sjá má er þetta tiltölulegaeinföld orðsgrein. Fyrst koma almenn atriði sem eiga við
orðið í heild: flettiorð, því næst nægilega margar orðmyndir til að sýna megineinkenni
beygingarinnar, síðan framburður með tilbrigðum í beygingu og á milli landshluta og
loks orðflokkur. Merkingarlýsingin skiptist í þrj á tölusetta liði og er sú merking sem telja
má almennasta og víðtækasta höfð fyrst. Auk danskrar þýðingar eru íslensk samheiti
hverrar merkingar birt í sviga. Innan hvers liðar eru orðasambönd eða notkunardæmi
sem eiga við viðkomandi merkingu og þau eru flest þýdd sérstaklega. Málshátturinn
í fyrsta lið er merktur sem slíkur og heimildartilvísun fylgir eiginlegum dæmum eins
og sjá má í þriðja lið. í þessu tilviki byggist liðskipting greinarinnar eingöngu á
merkingarblæbrigðum orðsins.
Myndin sýnir jafnframt hvemig samsettum orðum er skipað undir orðið, sem mynd-
ar fyrri lið þeirra, sem eins konar undirgreinum. Slíkt er þó utan efnismarka þessarar
greinar þar sem innbyrðis staða og röðun orðsgreina fellur undir svonefndan makró-
strúktúreða „meginskipan" (sjá Svensén 1987:215 o.áfr.) Hins vegar má benda á þessar
undirgreinar sem ágæt dæmi um flettur af aleinföldustu gerð. í þeim flestum er einungis
gefið flettiorðið sjálft, hljóðritun þess, orðflokkur og merkingarskýring.
4.2 Nafnorð
Fyrsta nafnorðsdæmið er dómur. Myndin sýnir flettuna í heild og á eftirfarandi yfirliti
eru meginþættirnir dregnir skýrar fram.
dómur (-s, -ar) ldo":moo, do-m s) m. 1. a. (úrskurdur) Dom: segja
(kvcða) upp dóm, aísige cn Dom: leggja dónt ó má/, paakende en Sag. —
b. (skoBurt) Mening: aB mínum dómi, i mine Ojne; — (log.) Proposilion,
Dom. — c. (um rit osfr.) Kritik. — 2. (dómslóU) Domstol, Ret: siija í dómi,
sidde som Dommer, sidde til Doms: leita dóms og laga um e-Ö, bringe et
Spörgsmaal under Domstolencs Paakendelsc. — 3. heihgur (helgur) dómur,
Relikvie, spec. Hostien: ei framar cr leyft minni líkamshönd | aB /\'fta
GuBs heilaga dómi (MJ. II. 47). — 4. stor Maengde af n-t, Masse, især
med et forstærkende förste Led: þaB var helvita-dómur (en hel Masse)
sem þar komst fyrír (JTrL. 85). — 5. som sidste Sammensætningsled sva-
rende til dansk -dom: heiBindómur, Hedendom, Hedenskab; he/gidómur,
Helligdom; manndómur, Manddom osv.: — men ogs. svarendc til -dömme:
konungdómur, biskupsdómur osv.
Mynd 2: Uppflettiorðið Jdmwr í Blöndalsorðabók
dómur (1) Flettiorð
(-s, -ar) (2) Beyging
[dou:m0p...| (3) Framburður
m. 1. (4)1 Orðflokkur (þ.e. kyn)
a. (úrskurður) (5)1 íslenskt samheiti
Dom (5)2 Merkingarskýring
segja (kveða) upp dóm (6)1 Orðasamband
afsige en Dom (6)2 Merkingarskýring osb.
leggja dóm á mál (6)1 Orðasamband
paakendeen Sag (6)2 Merkingarskýring osb.