Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 53

Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 53
Jón Hilmar Jónsson: Til bragðbætis: Um dæmi og dæmanotkun 41 Og annað merkingarafbrigði sagnarinnar brella er staðfest með eftirfarandi dæmi: brella [...] 2. kæle for: hún sagði ekkert vinarorð né brellaði hann, eins og hann þó átti að venjast afhenni (Eimr. XI. 222) Hér er gildi heimildardæma í rauninni ekki fólgið í því einu að staðfesta tiltekna merkingu heldur gegna dæmin jafnframt því hlutverki að vekja traust notandans á skýringum bókarinnar og þar með á orðabókinni í heild. Talsvert er um að heimildardæmi séu tilgreind til marks um yfirfærða merkingu orðs eða orðasambands, þar sem eiginleg merking er hins vegar skýrð án tilstillis dæmis: brott-laga [...] det at tage el. sejle bort (spec. efter et Spslag); — i overf. Bet.: En það að skilja að blásið er til brottlögu ... það á ekkert skylt við að skilja hugsun tónskáldsins (GFHh. 292) bunibult [...] e-m er (verður) b., en har (faar) Uro i Maven, Trykken for Brystet, Kvalmefornemmelser; — ogs. overf.: varð heimastjómarmönnum eigi b. af að feta dyggilega í fótspor hinna gömlu þjóðaródrengja (ísaf. ’12, 5) hleypa skipi til brots, sejle et Skib paa Grund, saa at det forliser, sejle i Kvag; — ogs. i overf. Bet.: eg vœri að minsta kosti óhrœddur við að hleypa öllum mínum skipum til brots (Alþ. ’ 11, B. I. 757) Ekki verður um það sagt hvort eftirfarandi dæmi er fyrst og fremst ætlað að vekja athygli lesandans á þeirri yfirfærðu merkingu (eða öllu heldur persónugervingu) sem þar kemur fram: bera [...] bera beinin (el. bein sín), ende sine Dage; þar bar auðurþeirra beinin og þeir sjálfir með, der havnede deres Rigdom og de selv med (JSVb. 144) Það sem hér skiptir höfuðmáli er að orðnotkunin í heimildardæmunum sker sig úr, vekur athygli í samanburði við þá almennu notkun eða merkingu sem liggur til grundvallar. Þar með erum við komin að öðru veigamiklu hlutverki heimildardæma sem víða er áberandi í orðabók Blöndals. Dæmin hafa sem sé öðrum þræði það sem nefna má athyglisgildi, þau eiga að draga athygli lesandans að orðlýsingunni með því að búa yfir einhverju sem kemur lesandanum á óvart eða hann gengur a.m.k. ekki að sem vísu. Stundum er athyglisgildið fólgið í upplýsingum sem ekki varða notkunareinkenni orðsins heldur þjóðfélagið, venjur þess, siði, þjóðtrú o.s.frv., sbr. eftirfarandi heimild- ardæmi um orðasambandið beiða upp: beiða [...] beiða upp, (om Koer) blive parrelysten igen lige efter Bedæk- ningen paa Grund af at den ikke er blevet drægtig: efkýr beiddi upp, átti að bítafast í hrygginn á henni, þegar búið var að halda henni, þá hélt hún (Eimr. XII. 110)
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Orð og tunga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.