Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 80

68
Orð og tunga
Alls eru gefin 230 uppflettiorð með aðal- að fyrri lið í orðabók Blöndals og flest þeirra
eru þýdd með orðum sem byrja á Hoved- eða þeim fylgja skýringar sem benda til
virkrar orðmyndunar. (Þessar skýringar hefjast gjarnan á orðunum „den vigtigste... “.)
Aðeins 34 af uppflettiorðunum sem byrja á aðal- falla ekki í þennan flokk, t.d. orð eins
og aðalbláber, aðalfundur, aðalfjehirðirog aðalhending, og þarfnast merkingarlýsingar
eða þýðingar sem sýnir að orðmyndunin er ekki merkingarlega virk (þ.e. fyrirsegjanleg).
Þessi orð eru sýnd í töflu 7.
aðal-bein 1 merking af 2 aðal-henda
aðal-bláber aðal-hending
aðal-bláberjalyng aðal-hendingasneitt
aðal-blik skáldamál aðal-hendur
aðal-blómi skáldamál aðal-kort
aðal-ból 1 merking af 3 aðal-mál 1 merking af 4*
aðal-burðareyrir aðal-mildi úrelt
aðal-dómur 1 merking af 2 aðal-mynd 1 merking af 2
aðal-endir í tónlist aðal-póstmeistari 2 merkingar (báðar)
aðal-ferhljómur í tónlist aðal-rif
aðal-fimmhljómur í tónlist aðal-rit 1 merking af 2
aðal-fjehirðir 1 orð af 2 aðal-rjett vísað í rjett
aðal-fjehirsla 1 merking af 2 aðal-segulafl vísað í almagn
aðal-fulltrúi 1 merking af 2 aðal-skrá
aðal-fundur 1 merking af 2 aðal-trje
aðal-góður úr JÓlGrv. aðal-tröll 1 merking af 2
aðal-haf 1 merking af 2 aðal-umsjónarmaður ath. þýð.
Tafla 7: Lesgerðar samsetningar með aðal-
Sum þessara orða eru tvíræð og í töflunni kemur fram í hve mörgum merkingum orðin
eru lesgerð. Þá er merking sumra orðanna bundin sérstökum sviðum, eins og sjá má í
töflunni („skáldamál“, „í tónlist“ o.s.frv.).
Af fjölda virkra samsetninga með fyrrihlutanum aðal- er ljóst að það hefur ekki
verið markmið að sneiða hjá virkum samsetningum í Blöndalsbók og orðið aðgöngit-
miðaokrari er hugsanlega dæmi um virka orðmyndun eins og þá sem kemur fram í 196
orðum sem byrja á aðal-.
Markmiðið með því að hafa virkar samsetningar með í orðabók hlýtur að vera það
að sýna tilvist orðsins eða tímasetja það, fremur en að skýra það, þar sem orðhlutarnir
eða grunnorðin eru líka uppflettiorð. Dæmi um orð af þessu tagi í Blöndalsbók eru
andviðrisblábamingur og annesjafljóð:
andlverður ...
...-viðri [...] n. (stadig) Modvind, — gen. andviðris, som adv. irnod
Vinden (mods. forviðris). -viðrisblábarningur [...] m. besværlig Roning
mod Vinden, saaledes at man knapt kommer af Stedet.