Orð og tunga - 01.06.2010, Page 29

Ari Páll Kristinsson: Um íslenska örnefnastýringu
19
í þá átt að hvetja þjóðir heims til örnefnaverndar sem sé
hluti af varðveislu menningararfs mannkyns.
í þessu dæmi má segja að kristallist ákveðið grundvallaratriði allr-
ar opinberrar örnefnastýringar, þ.e. að örnefnaforðinn í landinu, þar
á meðal jarðanöfnin, sé menningarleg sameign allrar þjóðarinnar og
stjórnvöldum beri að hamla gegn því að sú eign rýrni enda þótt eig-
endur einstakra jarða á afmörkuðu tímabili í byggðarsögu landsins
vilji heldur einhver önnur nöfn. Hér togast því á umráðaréttur ein-
staklings yfir eign sinni og sameiginlegir hagsmunir af varðveislu ís-
lenskra menningarminja.16
Örnefnastýring af opinberri hálfu miðar í slíkum tilvikum m.a. að
því að hindra að einkaaðilar fái skaðað sameiginlegan arf. Meðferð
slíks valds getur auðvitað verið vandasöm og borgarar verða að geta
treyst því að stjórnvöld virði meðalhófsreglu stjómsýsluréttar.
7 Samantekt
Hér á undan var sagt frá íslenskri örnefnastýringu og það hugtak
útskýrt stuttlega. Svolítið var staldrað við nöfn á erlendum stöðum,
16Hliðstæð togstreita kemur oft upp á yfirborðið í nágrannalöndunum þar sem
hagsmunir eða sjónarmið eigenda stangast á við meginreglur stjómvalda um bæja-
nöfn. í Noregi hefur t.a.m. ritháttur bæjanafna verið þrálátt þrætuepli ekki síst þar
sem ættamöfn, sem tengjast tilteknum jörðum, eru oft rituð öðruvísi en nafnaráðgjaf-
ar stjórnvalda telja vera réttan rithátt í bæjanöfnum. Hér má sem dæmi nefna algeng
norsk ættamöfn á borð við Dahl, Myhre, Lie eða Vold en tilsvarandi bæjanöfn er talið
rétt að rita Dal, Myre, Li og Voll. Þeir sem eru kenndir við jörð, sem ætt þeirra teng-
ist, mega því oft búa við ósamræmi í rithætti ættarnafns og bæjamafns, svo sem þar
sem ættfeður hafa valið dönsku- eða þýskulegan rithátt á ættamafninu en ömefna-
stýringaraðilar hafa kosið norskulegri rithátt á bæjarnafninu. Óánægja sumra norskra
jarðeigenda með bæjanafnalöggjöfina varð til þess í maí 2008 að fjölskyldu- og menn-
ingarmálanefnd Stórþingsins sendi menningarmálaráðherranum erindi með ósk um
að ömefnalöggjöfinni norsku yrði breytt á þann veg að eigandi býlis fái neitunarvald
þegar kemur að rithætti bæjarnafnsins (Helleland 2008; ég þakka Svavari Sigmunds-
syni fyrir að benda mér á þetta). Stórþingið tók undir tillögu nefndarinnar og menn-
ingarmálaráðherrann hófst í framhaldinu handa við að undirbúa lagafrumvarp (sjá
Nytt om namn 48(2008):34). Verði það samþykkt felur það í sér að eigandi býlis þarf
ekki að lúta almennum reglum eða áliti sérfræðinga um rithátt býlisnafnsins. Sem
dæmi mætti taka að þótt sérfræðingar stjómvalda mæltu með rithættinum Vik gæti
eigandi býlisins hafnað honum og skráð býlið sem t.d. Wiig eða Wicli ef hann vill.
Næsti eigandi gæti síðan e.t.v. kosið enn annan rithátt, t.d. Wigh eða Viig.