Orð og tunga - 01.06.2010, Síða 53

Hallgrí^nur /. Ámundason: Óformleg örnefni í Reykjavík
43
um hópi sem getur verið bundinn við t.d. ákveðið svæði (landfræðileg
dreifing) eða aldurshóp eða stétt, eru t.d. bara notuð meðal barna eða
leigubílstjóra.
Óformleg örnefni eru ekki ósvipað fyrirbæri og gælunafn á mann-
eskju. í síðara tilvikinu er gælunafnið helst notað í mjög þröngum hópi
en ekki annars staðar - þar er formlega heitið notað. Og rétt eins og
manneskjur geta haft mörg gælunöfn geta t.d. einstök hús haft mörg
óformleg nöfn.
Maður er nefndur Hallgrímur Jökull. Hann er oftast kallaður Hall-
grímur en í ákveðnum hópum Grímsi, Grímur, Halli eða jafnvel í mjög
þröngum kreðsum Glakki eða Gingó (hvorttveggja leifar af smábarna-
máli). Þarna má hæglega greina stigskiptingu í óformleikanum.
Hallgrímur er formlegt nafn, Grímsi, Grímur og Halli óformleg en
bundin ákveðnum hópi manna og hafa ákveðna skírskotun í þeim
hópi. Glakki eða Gingó hafa mjög takmarkaða skírskotun en gegna
hlutverki (sem uppnefni) í mjög þröngum hópi. Sama má segja um
einstök hús. Arnargata 4 er í Vesturbænum. íbúar þar höfðu einhvern
tíma nefnt húsið Nýjabæ og á öðrum tíma Skaftafell. í daglegu tali var
húsið hins vegar nefnt Klumpurinn (af því það var þannig í laginu)
eða Kastalinn (af því að útveggirnir voru tenntir efst). Arnargata 4 er
formlegasta nafn hússins, Nýibær eða Skaftafell eru formleg að nokkru
leyti, af því þau eru gefin af eigendum af ráðnum hug. Klumpurinn og
Kastalinn eru óformleg, nokkurs konar uppnefni.
Hallærisplanið er nær horfið úr máli manna. Samt var það aðalnafn-
ið í munni manna á ákveðnum parti Reykjavíkur um áratuga skeið
á shl. 20. aldar. Borgaryfirvöld reyndu að útrýma þessu nafni með
öðru formlegra, Ingólfstorgi, og virðist ætla að takast það. Á ákveðn-
um tíma var þó einnig til annað óformlegt nafn á torginu, það var
kallað Markúsartorg, eftir þáverandi borgarstjóra Markúsi Erni Ant-
onssyni. Þetta er dæmi um það að óformlegt ömefni þykir á einhverj-
um tímapunkti ekki vera viðeigandi lengur. Þannig var orðið með
Hallærisplanið áður og eldra dæmi úr borgarsögunni er þegar reynt
var að útrýma nafni Klambratiíns með Miklatúni. Eldra nafnið hefur að
ósekju haft neikvæða merkingu, menn hafa tengt það við so. 'klambra
(saman)' sem á ekki alls kostar við þar sem túnið er kennt við býlið
Klömbur sem þarna var staðsett (merking orðsins er þrengsli, klemma
e.þ.u.l.). Síðara dæmið virðist vera tilraun sem misheppnaðist eða hef-
ur ekki heppnast að fullu því ef eitthvað er er Klambratún meira not-