Orð og tunga - 01.06.2010, Page 70

60
Orð og tunga
steinsson 1962:390). Af þessu spannst mikil deila milli Finns og Hann-
esar á árunum 1924-26, þar sem Finnur álasaði Hannesi fyrir að nota
skýringar úr sínu verki, og svo gengu klögumálin á víxl.
Birna Lárusdóttir hefur gert grein fyrir þessari deilu í Árbók Forn-
leifafélagsins 2004-2005, þar sem hún einnig tekur fyrir skýringar
Margeirs Jónssonar, alþýðlegs fræðimanns, á bæjanöfnum, en hann
skrifaði um „Torskilin bæjanöfn á Norðurlandi" á 3. áratugnum (Mar-
geir Jónsson 1921-1933).
Bæjarnafnið íbishóll er í fyrrum Staðarhreppi í Skagafirði, sem hef-
ur verið skrifað með ýmsum hætti, t.d. Ypishóll í Jarðabók Árna Magn-
ússonar og Páls Vídalíns (IX:89). Finnur taldi að forliður væri e.t.v.
mannsnafnið ípir, sem hann telur að gæti verið útlent nafn, og setur þó
spurningarmerki við þessa skýringu sína. Hannes taldi að nafnið gæti
verið upphaflega Ýbeygishóll, þar sem Ý væri af ýr 'bogi' en útskýrir
það ekki nánar. Margeir hafnaði þessum skýringum báðum og taldi
að nafnið hefði verið íbeitshóll í upphafi enda sé framúrskarandi beit-
arland á jörðinni, ekki síst á hól einum ofan bæjar þar sem nánast
aldrei taki fyrir beit, jafnvel í miklum harðindavetrum (Margeir Jóns-
son 1989: 214). Orðið íbeit þekkir hann að vísu ekki en að benda megi á
orðin ítak og ítala til samanburðar. Margeir leggur því til að ritað verði
Ibeitshóll. Þessar mismunandi skýringar þeirra þriggja þar sem engin
virðist óyggjandi sýna að þeir Finnur og Hannes eru kannske bundn-
ari af málfræðilegum og sögulegum sjónarmiðum en Margeir aftur
bundnari náttúrunni og viðhorfi bóndans og eins er hann málstýring-
armaður meiri en þeir. Persónulegar deilur og hnútukast þeirra Finns
og Hannesar settu svip á þessa umræðu. Birna orðar það svo að þessi
skýringarit þeirra séu „frumkvöðlaverk á sínu sviði hér á landi og gefa
einnig vísbendingu um tíðarandann og hvernig menn sáu bæði sögu
og náttúru endurspeglast í bæjanöfnum í árdaga örnefnafræða á ís-
landi" (Birna Lárusdóttir 2007:98).
4 Vandi við örnefnaskýringar
Það er allur fjöldi af bæjanöfnum á íslandi sem ekki er skýrður á við-
unandi hátt enn þann dag í dag. Það er af því að rithættir nafnanna eru
mismunandi á ýmsum tímum, og ekki er auðvelt að vita hver myndin
er upphaflegust. Ýmsir nafnliðir eru sjálfsagt horfnir úr málinu ann-
ars og ekki alltaf gerlegt að finna samsvarandi orð eða nöfn í skyld-