Orð og tunga - 01.06.2016, Blaðsíða 40

30 Orð og tunga
efl aust fl eiri. Af þessum liðum hafa -lyndi og -fi ski verið sjálfstæðir
en -menni ekki, sbr. orðtök eins og e-ð leikur í lyndi og að róa til fi skjar
(eignarfallsmynd kv.-orðsins fi ski).
4.8 Brottfall úr hliðskipuðum samsetningum
4.8.1 Inngangur
Sterkt einkenni sjálfstæðra orða er að þau er hægt að fella niður í hlið-
skipuðum samsetningum (sjá Kenesei 2007:271 o.áfr.). Brottfallið er
mögulegt þegar verið er að tengja saman samsetningar með skylda
merkingu þar sem seinni liðurinn er sjálfstætt orð. Hægt er að skipta
þessum brottföllum niður í tvær tegundir aðallega, þ.e. afturvirkt
brott fall (e. back coordination reduction), sjá 4.8.2, og framvirkt brottfall
(e. front coordination reduction), sjá 4.8.3. Í 4.8.4 er svo fjallað um „lang-
dræg“ brottföll og kannað hvort einhverjar takmarkanir séu á þess
háttar brottföllum eftir því hvort um er að ræða orð eða orðlíka liði í
seinni lið samsetningarinnar.31
4.8.2 Afturvirkt brottfall
Þegar um afturvirkt brottfall er að ræða hafa samsetningarnar sama
seinni lið en seinni liður fyrri samsetningarinnar fellur niður. Þegar
seinni liðurinn er sjálfstætt orð gengur brottfallið ágætlega, sbr. (30):
(30) a. Jón var forsætis- og fjármálaráðherra á tímabili
b. Elín var handbolta- og fótboltaþjálfari hjá Fram
c. Guðjón sat skipulags- og verkefnafundi hjá borginni
Orðlíka seinni liði er hægt að fella niður á sama hátt. Í (31) er um að
ræða karlkynsliði, hvorugkynsliði í (32) og kvenkynsliði í (33):
(31) a. Þetta var mikill álits- og vegsauki fyrir Jón
b. Hann var bæði blað- og bréfberi í hverfinu
c. Guðrún var Norðurlanda- og Evrópubúi í hjarta sínu
d. Amundsen var mikill heimskauta- og sæfari á sínum
tíma
e. Í Reykjavík var haldin stór ráðstefna um orku- og hita-
gjafa í framtíðinni
31 Þess má geta að gæði dæmanna í þessum kafl a hafa verið metin af fl eirum en mér
og í fl estum tilvikum hafa ég og viðmælendur mínir verið sammála.
tunga_18.indb 30 11.3.2016 14:41:10