Orð og tunga - 01.06.2016, Blaðsíða 63

Margrét Jónsdóttir: Veik sögn verður sterk 53
af fyrsta fl okki. Önnur er veika sögnin skrifa (sbr. Seebold 1970:419);
hún er enn sterkbeygð í dönsku t.d.; þett a má sjá í Nudansk Ordbog
(1982:848). Hin er rita (sbr. Seebold 1970:566).
Í handbókum yfi r sterkar sagnir er hvergi minnst á sagnirnar dífa
og dýfa. Í dæmunum um dýfa í ONP er sögnin veikbeygð. Í ROH eru
dæmi um sterka beygingu (undir dýfa) frá miðri 19. öld.19
Í umfj öllun um nútímamálið er almennt litið svo á að sterkar
sagnir fyrsta og annars fl okks, sagnir eins og bíta og bjóða, séu mjög
reglulegar. Hér hefur sjónum ekkert verið beint að öðrum fl okki og
verður ekki gert.20 Sé fyrsti fl okkurinn skoðaður í því ljósi sem rakið
hefur verið þá vekur þrennt athygli. Í fyrsta lagi er það að í fornu
máli skyldu ýmsar sagnir fl okksins, sagnir sem enn eru sterkar, hafa
á einhverju stigi sýnt merki um veika beygingu. Þett a eru sagnir eins
og t.d. líða og sníða. Í öðru lagi eru það sagnir sem hafa algjörlega
yfi rgefi ð fl okkinn. Í þriðja lagi hafa sagnir orðið sterkar og fylgt
fl okknum, annaðhvort að öllu leyti eins og klípa eða að hluta eins og
dvína og dýfa svo og kvíða lengstum. Því er svo við að bæta að dæmi
eru um lýsingarorð sem upprunalega voru lýsingarhætt ir þátíðar af
sterkum sögnum úr fyrsta fl okki.21
Allt þett a mál verður að skoða í stærra samhengi, nefnilega því
hve miklu algengara er að sterkar sagnir verði veikar en öfugt. Samt
er það svo, eins og rakið hefur verið, að til eru sagnir sem hafa fengið
sterka beygingu. Þannig er klípa athyglisverð fyrir tvennt. Hún á
það sameiginlegt með dvína og kvíða að elsta beina heimildin um
sterku beyginguna er úr 17. aldar málfræði Runólfs Jónssonar. Þessi
19 Í BÍN má lesa að sterka sögnin dífa sé afbrigði af dýfa, þeirri veiku. Dæmi um sterka
beygingu sagnarinnar er auðvelt að fi nna í ýmiss konar textum á Netinu, einkum
þó lýsingarhátt inn difi ð. Á timarit.is eru forvitnileg dæmi. Hér er eitt (skáletrun
MJ):
iv. Málið á þessum biblíusögum virðist fremur létt og auðvelt, eins og það líka
þarf að vera. Samt er ,,deif“ fyrir „dýfði“ (68) lítil umbót og víst ekki börn -
unum skiljanlegra. Aldamót 10. árgangur 1900, bls. 174.
Þessu til viðbótar má nefna að í bandarískri ensku er sögnin dive stundum sterk í
þátíð, dove; sjá The Oxford Compact English Dictionary (1996:287).
20 Sterkar sagnir annars fl okks í íslensku, sagnir eins og t.d. bjóða og fl júga, eru
athyglis verðar. Hefðu þær breyst hefðu annaðhvort orðið til sagnir með hljóðstigi
nafn hátt ar eða nútíðar eintölu. Hefði orðið til sögn með hljóðstigi nútíðar eintölu,
þ.e. ý, þá hefði tvennt getað gerst: Langlíklegast er að sögnin hefði orðið veik en
fræði lega séð hefði getað orðið til nýr fl okkur sterkra sagna. Engin dæmi eru hins
vegar um þett a.
21 Orðin hnipinn og visinn og fl eiri, einkum úr fornmáli, er að fi nna hjá Noreen
(1923:3267).
tunga_18.indb 53 11.3.2016 14:41:12