Orð og tunga - 01.06.2016, Blaðsíða 80

70 Orð og tunga
(8) a. bera allan vott ósannsöglis hans og sekju í þessu tilliti.
(ROH; Ldsyrd. VI 18 (1845))
b. og þykir mér miður góðgjarnlega talað til presta vorra
að sekjulausu
(ROH; THJA I 261 (útg. 1950))4
Hér er þá komið dæmi um no. sekja frá 19. öld og þar virðist merkingin
vera ‘það að vera sekur, sekt’, eins og um afleiðslu af lo. sekur gæti
verið að ræða, en ekki ‘deila’. Dæmi (8b) um að sekjulausu minnir mjög
á merkinguna ‘án sakar, án tilefnis’ sem kom fram í skýringum við
orðin að ósekju hér að framan.
Orðasambandið að ósekju lifir enn góðu lífi og ekki kemur á óvart
að Ritmálssafn hafi skráð mörg dæmi um no. ósekja frá 17. öld og síðar.
Flest eru um orðin að ósekju (t.d. dæmi (1) í 1. kafla) en í dæmi (9)
virðist forsetningin hafa verið felld niður.
(9) Hafi akurinn fengid aaburd aarinu aadur, maa owsekiu
plægia hann og saa aaburdarlaust.
(ROH; Þórður Thoroddi (1771): Einfallder
Þank ar um Akur-Yrkiu [...], 144)
Þetta minnir á orðmyndina ófyrirsynju sem kemur einnig fyrir
með fs. að (Íslensk orðabók 2007:735). Virðist aukafallsliðurinn
ófyr ir synju eldri en forsetningarliðurinn að ófyrirsynju því að
úfyr ir synju er eitt nefnt í fornmálsorðabók Fritzners (1886–1896,
3:752) og hjá Cleasby og Guðbrandi (1957:660). Sömuleiðis er ein-
göngu að finna dæmi um auka fallsliðinn í seðlasafni orðabókar
Árna nefndar í Kaup manna höfn (við leit á vefnum 12. júlí 2015).
Í Rit máls safni eru dæmin um for setn ing arliðinn að ófyrirsynju frá
20. öld (og eitt dæmi um af ófyrir synju frá 19. öld) en á þriðja tug
dæma má finna í blöðum og tíma rit um frá 19. öld (á timarit.is).
Ef eitthvert samband er milli þessara til brigða mætti hugsa sér
að ófyrir synju hafi tekið upp fs. að fyrir áhrif frá orða samböndum
á borð við að ósekju. Merkingarleg líkindi hefðu þá getað stuðlað
að þeirri breytingu því að orðin (að) ófyrirsynju og að ósekju eiga
merk inguna ‘án tilefnis’ sameiginlega (Íslensk orðabók 2007:735,
742). Einnig hefði aukafallsliðurinn ósekju í dæmi (9) getað orðið
4 Á timarit.is má reyndar finna þessa setningu í útgáfu Torfhildar á sama texta í
tíma ritinu Draupni árið 1905 og annað dæmi um að sekjulausu í tímaritinu Dvöl árið
1908 sem Torfh ildur gaf einnig út. Þriðja dæmið er í Nýja dagblaðinu árið 1938.
tunga_18.indb 70 11.3.2016 14:41:13