Morgunblaðið - 03.05.2018, Side 78

legt. Bandaríski gagnrýnandinn Ro-
berta Smith hefur sagt um „stelpu-
leg“ (í jákvæðum skilningi) verk
Peyton að mögulega endurspegli þau
ris kvenleikans í menningunni. Þessi
ummæli má auðveldlega tengja við
portrettmyndina af Merkel. Sjálf
hefur Peyton sagt að hún leiti í and-
litsdráttunum að innra lífi ein-
staklingsins; að hinu sérstaka í fari
hvers og eins, og í tilviki þekktra
andlita skimi hún eftir manneskjunni
á bak við frægðina. Þetta þýðir að
hún sækist eftir að túlka tímann sem
býr í andlitum, ummerki ævinnar og
líðandinnar. Hin handgerða tjáning í
verkum Peyton gegnir lykilhlutverki
í því skapa slíkt andrúmsloft, því það
er með pensilstrokunum (eða öðrum
áhöldum) sem hún lifir sig inn í
myndefnið, gælir við andlitsdrætti
og laðar fram ástúðina.
Strokur og strik
Heiti sýningarinnar, sem tekur í
senn til andardráttar og alheimsins,
mætti skilja sem vísun til viðamikils
umfjöllunarefnis. En rétt er taka
fram að sýningin í Marshall-húsinu,
þar sem verkin fá vissulega mikið
andrými, dregur fram að verk Pey-
AF MYNDLIST
Anna Jóa
Á sýningunni The Universe of the
World-Breath í Kling og Bang gall-
eríi, Marshall-húsinu, fá áhorfendur
að sjá nýleg verk eftir bandaríska
listamanninn Elizabeth Peyton. Fyr-
ir utan eina kyrralífsmynd þá er þar
fyrir að finna mannamyndir, þar á
meðal eina sjálfsmynd. Peyton er
tæknilega fær listamaður, jafnvíg á
ólíkar aðferðir og sýnir olíumálverk,
vatnslitamynd og blýantsteikningu,
einþrykk, dúkristur og mjúkgrunns-
ætingu. Sýning hennar gefur tilefni
til hugleiðinga um eðli myndgerðar
og gildi hefðbundinna greina mynd-
listarinnar í samtímanum. Hvaða er-
indi eiga portrettmyndir, og þá ekki
síst þær sem eru málaðar eða unnar
með öðrum aldagömlum aðferðum, í
því viðstöðulausa flæði andlitsmynda
sem einkennir dægurmenningu líð-
andi stundar?
Andrúm portrettsins
Oft er sagt að gott portrett, eða
andlitsmynd, búi yfir sálrænni dýpt
eða fangi persónuleika fyrirsæt-
unnar með sérstökum hætti. Til þess
þarf myndasmiðurinn ekki endilega
að þekkja viðfangsefni sitt persónu-
lega enda þótt sjálfsmyndir lista-
manna gefi sannarlega til kynna
mikilvægi þess. Rembrandt málaði
afbragðsportrett af ýmsu fólki en frá
sjálfsmyndum hans stafar slíkri til-
finningu að þótt liðin séu rúm 400 ár
frá gerð þeirra, virðist hann ávallt
ljóslifandi kominn – berskjaldaður í
öllum sínum mannlega breyskleika.
Pensilskriftin, birtumeðferðin, lita-
notkunin, allt stuðlar þetta að því að
skapa hið sérstaka andrúmsloft sem
greypist inn í áhorfandann og máir
mörk milli hans og málverksins, tíma
og rúms. Þetta er ef til vill merg-
urinn málsins þegar kemur að því að
mála gott portrett.
Peyton er ekki portrettmálari í
þeim skilningi að hún vinni eftir
pöntun, heldur eru andlitsmyndir
meginviðfangsefni hennar sem lista-
manns og hún velur þær af kost-
gæfni. Þegar hún var hins vegar beð-
in um að mála andlitsmynd af Angelu
Merkel, kanslara Þýskalands – konu
sem hún þekkti ekki nema í gegnum
aðrar myndir – til birtingar á forsíðu
ágústheftis Vogue 2017, þá skoðaði
hún af henni þúsundir fjölmiðla-
mynda. Eins og segir í umfjöllun í
New York Times í tilefni af birting-
unni, spannaði myndasúpan 30 ár og
leiddi til þeirrar niðurstöðu Peyton
að andlitsfall og svipbrigði Merkel
endurspegluðu helsta styrk þessa
valdamikla stjórnmálaleiðtoga í um-
róti heimsins: mannúð. Eins og Rem-
brandt forðum daga var það and-
rúmsloft mennskunnar sem Peyton
leitaðist við að skapa í verki sínu. Sú
ákvörðun ritstjóra Vogue að leita til
Peyton segir ýmislegt um stöðu
hennar sem listamanns, sem og sígilt
erindi góðra portrettmálverka.
Drættir tímans
Verk Peyton eru ýmist unnin eftir
lifandi fyrirmyndum, þekktum sem
óþekktum, öðrum myndum eða eftir
minni. Fyrirmyndir hennar eru
sannkallaðar fyrirmyndir í þeim
skilningi að hún finnur í þeim eitt-
hvað sem hún lítur upp til eða veitir
henni innblástur, samanber Angelu
Merkel. Fyrirmyndirnar eru líka
stundum myndir sem fyrir eru í
dægurmenningunni – hún finnur
þær þar. Um verk Peyton sem unnin
eru eftir myndum af frægu fólki, hef-
ur bandaríski sýningarstjórinn
Laura Hoptmann komist svo að orði
að enda þótt þau kallist á við mynd-
mál tískublaða og glanstímarita þá
birti þau ekki sjónarhorn hins dæmi-
gerða aðdáanda úr fjarlægð. Með-
höndlun Peyton búi fremur yfir ást-
úð elskandans. Fræga fólkið í
myndum hennar er gjarnan sýnt í
návígi, stundum útafliggjandi eða í
afslappaðri stellingu, niðursokkið í
stund og stað. Húðin er föl, andlitið
viðkvæmislegt og oftar en ekki kven-
Morgunblaðið/Valli
Fjölhæf „Peyton er tæknilega fær listamaður, jafnvíg á ólíkar aðferðir og sýnir olíumálverk, vatnslitamynd og blýantsteikningu, einþrykk, dúkristur og mjúkgrunnsætingu,“ skrifar höfundur.
Svipmót mennskunnar
»… hún sækist eftirað túlka tímann sem
býr í andlitum, ummerki
ævinnar og líðandinnar.
Tímans flaumur Auk portretta er á
sýningu Peyton þetta kyrralífsverk.
78 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. MAÍ 2018
Gæðafiskur
Kæliþurrkaður
harðfiskur sem
hámarkar ferskleika,
gæði og endingu.
Inniheldur
84%prótein.
Einfaldlega hollt og
gott snakk
84% prótein - 100% ánægja
Framleiðandi: Tradex ehf, Eyrartröð 11, 220Hafnarfjörður, tradex@tradex.is
Harðfiskur // Bitafiskur // Skífur