Saga - 2009, Qupperneq 33

Jóhannsson þýddi sem Maríulaugar, en hann kom fyrstur íslenskra
námsmanna til Tékkóslóvakíu. Á leiðinni þangað kynntist ég
Maríu konu minni. Árið eftir hóf ég svo nám í heimspeki við
karlsháskólann í Prag. Það sem kom mér helst á óvart var seinni
bylgjan í svokallaðri af-stalínun sem hófst í Tékkóslóvakíu um ára-
mótin 1961/62. Það ferli varð mér tilefni töluverðrar umhugsunar
um hlutina. Sjáanlegt upphaf þessarar þróunar var 22. þing komm -
únistaflokks Sovétríkjanna. Á sama tíma var upplýst að hagvöxtur
í Tékkóslóvakíu hefði verið neikvæður fyrir liðið ár, 1961, en það
var í fyrsta sinn sem slíkt var viðurkennt í austantjaldsríki á friðar-
tímum. Þetta var að sjálfsögðu áfall fyrir stjórnvöld en á sama tíma
fer að losna um ýmis konar höft og farið er að gefa út höfunda sem
ekki höfðu verið gefnir út áður. Við þetta færðist líka meira líf í
andófsstrauma, sem vart hafði orðið við innan flokksins þegar árið
1956, og ýmsir talsmenn þeirra lentu í árekstrum við yfirvöld árin
þar á eftir. Andrúmsloftið við háskólana breytt ist. Þetta var sem
sagt upphafið að umbótatímabilinu í Tékkó slóvakíu sem náði svo
hámarki með vorinu í Prag 1968.
—­Höfðu­þessir­atburðir­einhver­áhrif­á­það­sem­þú­varst­að­hugsa­og­fást
við­fræðilega?
Já, ég hneigðist frá rétttrúnaðar-marxisma í átt til gagnrýnins marx-
isma. Ég las til að mynda verk Georgs Lukács, Geschichte­ und
Klassenbewußt­sein — það var sumarið 1963. Af öllu því sem ég las á
meðan ég dvaldist í Tékkóslóvakíu hafði þó mest áhrif á mig rit
karels kosík en það heitir á þýsku Die­Dialektik­des­Konkreten. Lík -
lega væri hægt að þýða titilinn á íslensku sem Díalektík­hins­hlut-
tæka. kosík var áreiðanlega merkasti marxíski heimspekingur Tékkó -
slóvakíu, en hann var einn af þeim sem lentu í vandræðum seint á
sjötta áratugnum. Hugmyndir hans voru allar mjög fjarri sovéskum
marxisma. Að þessu hallaðist ég og hélt áfram að hugsa í þessa átt.
Mér finnst, þótt ég hafi síðar orðið afhuga marxisma sem slíkum, að
það sem ég hef verið að fást við allar götur síðan sé nokkuð rökrétt
framhald af því sem ég var að gera í Prag.
—­Má­ sjá­ þessum­hugsunum­ einhvern­ stað­ í­ lokaritgerðinni­ þinni­ við
Karlsháskólann?
Það má segja það. Líklega væri sagt í dag að ritgerðin sé skrifuð í
anda nýmarxisma, nánar tiltekið fyrirbærafræðilegs marxisma. Til
fjölfeldni nútímans … 33
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:51 Page 33