Saga - 2009, Page 54

um í norðanverðri álfunni.19 Sveiflur í fiskistofnum og veðurfar
höfðu bein áhrif á framleiðslu og lífskjör landsmanna. Páll Berg -
þórsson veðurfræðingur hefur sett fram kenningu um náið sam-
band lofthita, búfjárfjölda og mannfjölda á fyrri öldum og telur að
t.d. á 19. öldinni hafi lækkun lofthita um eina gráðu haft í för með
sér 15% minni heyfeng og samsvarandi minnkun bústofns sem
aftur leiddi til 10% fólksfækkunar.20 Hvort sem við tökum þessa
víðtæku alhæfingu um tengsl lofthita, bústofns og mannfjölda
gilda eða ekki er ljóst að Íslendingar áttu alla afkomu sína mjög
undir veðurfari. en stærstu áföll í atvinnulífi Íslendinga á 19. öld
urðu þó ekki eingöngu af völdum náttúrunnar. Versnandi lífskjör
og jafnvel mannfækkun 1800–1814 eru nátengd Napóleons -
styrjöldum og rösk un á viðskiptum og verslun sem þeim fylgdi;
samdráttur í at vinnu lífi 1856–1870 átti mestanpart rót sína að rekja
til fjárkláðans, sem dró næstum 40% af sauðfé landsmanna til
dauða á nokkrum árum, og efnahagslægðin 1882–1887 stafaði að
hluta til af óhag stæðum viðskiptakjörum sem fóru ekki að batna
fyrr en kreppunni löngu linnti úti í evrópu um miðjan tíunda ára-
tuginn.
eftir því sem markaðsbúskapur og utanlandsverslun efldust
þeim mun háðara varð íslenskt efnahagslíf eftirspurn á alþjóðlegum
mörkuðum og viðskiptakjörum við útlönd. Alþjóðakreppur höfðu
bein áhrif hér á landi í kreppunni löngu á níunda áratug 19. aldar,
viðskiptakreppunni 1907–1908 og kreppunni miklu 1929–1939.
efnahagskreppur á Íslandi frá síðari hluta 19. aldar til okkar tíma
hafa jafnan verið tengdar áföllum sem þjóðarbúið varð fyrir ýmist
vegna utanaðkomandi áhrifa (einkum versnandi viðskiptakjara og
sölutregðu á íslenskum afurðum) eða innlendra (t.d. samdráttar í
fiskveiðum). eftir síðari heimsstyrjöldina skiptust á þenslu- og sam-
dráttarskeið; greindust samkvæmt einni rannsókn sex hagsveiflur
frá lokum heimsstyrjaldar til 1992 og vöruðu þær að meðaltali í átta
ár. Þær eru þessar: frá stríði til 1947, 1948–1952, 1953–1961, 1962–
guðmundur jónsson54
19 Guðmundur Jónsson, „The Transition from Agrarian to Service economy. or,
What Happened to Industrial Capitalism in Iceland?“, Studying­ Economic
Growth.­New­Tools­and­Perspectives. Ritstj. Peter Vikstrøm (Umeå 2004), bls. 81.
20 Páll Bergþórsson, „The effect of Climatic Variations on Farming in Iceland“,
Aspects­of­Arctic­and­Sub-Arctic­History.­Proceedings­of­the­History­of­the­Arctic­and
Sub-Arctic­Region (Reykjavík 2000), bls. 264–269. Sjá einnig Páll Bergþórsson,
„Lögmál byrst – í tölum talið“, Afmæliskveðja­til­Háskóla­Íslands (Akureyri 2003),
bls. 45–72.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 54