Saga - 2009, Qupperneq 57

niður þegar harðnaði á dalnum. Undir lok 20. aldarinnar urðu hag -
sveiflur af ýmsum orsökum minni og má þar m.a. nefna að at -
vinnu líf var orðið fjölbreyttara, áliðnaður varð að gildri útflutn-
ingsgrein og meiri festa komst á stjórn peningamála.
Efnahagskreppur­á­Íslandi­síðan­1870
Við skulum nú snúa okkur að einstökum efnahagskreppum, eðli
þeirra og háttum, orsökum og afleiðingum. Hér er ekki lagst í
viðamikla rannsókn á hverri og einni þeirra heldur dregnir upp
stærstu drættirnir. Talnagögn eru fengin úr rannsókn höfundar á
landsframleiðslu á tímabilinu 1870–1945 og opinberum hagtölum
eftir það, en auk þess er stuðst við ýmis sagnfræðirit og skýrslur.28
Rétt er að geta þess að eftir því sem lengra er farið aftur í tímann
því rýrari eru talnagögnin og þeim mun meir þarf að byggja á áætl-
unum og ágiskunum.
Stærstu samdráttarskeið í efnahagslífi Íslendinga frá 1870 til
loka 20. aldar eru teiknuð upp í myndriti 1. Mæld er breyting lands-
framleiðslu (VLF) frá toppi til botns hagsveiflu. Myndritið sýnir sex
samdráttarskeið á þessu langa tímabili og varð dýpsta kreppan á
árum fyrri heimsstyrjaldar, en þá minnkaði landsframleiðsla um
17,8%, en harðindin 1882–1883 fylgja fast á eftir með 16% samdrátt.
Allar kreppurnar tengdust röskun eða kreppu í alþjóðahagkerfinu,
en áhrifin voru mismikil og sennilega minnst í kreppunni 1882–
1883 sem var að mestu leyti afleiðing af áralöngum harðindum.
Niðursveiflurnar á lýðveldistímanum voru ekki eins djúpar og fyrir
1939 og stöfuðu þær af skellum sem áttu uppruna sinn utanlands (í
öllum tilvikum í versnandi viðskiptakjörum og sölutregðu á ís -
lensk um afurðum) og innanlands (t.d. í minni fiskafla 1967–1968 og
1991–1992). orsakirnar voru margþættar eins og verður vikið að í
umfjöllun um einstakar kreppur. Þessir skellir leiddu til þess að
landsframleiðsla dróst saman og lífskjör almennings skertust um
tíma.
Strangt tekið falla ekki nema þrjú af þessum sex samdráttar-
skeiðum undir kreppu samkvæmt fyrrnefndri skilgreiningu um
a.m.k. þriggja ára samfelldan samdrátt landsframleiðslu. Hér er þó
efnahagskreppur á íslandi 1870–2000 57
28 Guðmundur Jónsson, Hagvöxtur­og­iðnvæðing, einkum bls. 370–371. Gögn um
landsframleiðslu og undirstærðir hennar 1945–2000 eru fengin af vef Hag -
stofu Íslands: www.hagstofa.is/Hagtolur/Thjodhagsreikningar.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 57