Saga - 2009, Page 62

fjármálum og efnahagsmálum evrópu með falli verðbréfa og lokun
banka í upphafi stríðs og komst stöðugleiki ekki á fyrr en komið var
fram undir miðjan þriðja áratuginn. Flest ríki kipptu gjaldmiðlum
sínum af gullfæti með því að afnema innlausnarskyldu bankanna.
Íslensk stjórnvöld gripu til svipaðra ráðstafana varðandi ís -
lensku krónuna. Hún var á þessum tíma ekki sjálfstæður gjald -
miðill heldur var hægt að leysa íslenskar krónur í danskar án nokk-
urra takmarkana. Íslandsbanki hafði einkarétt til seðlaútgáfu í
land inu en honum var skylt að eiga ákveðið magn af góðmálmum
til tryggingar seðlunum. Seðlar bankans voru innleysanlegir í gulli
og þegar fyrstu fréttir af heimsstyrjöldinni bárust til Íslands í lok
júlí 1914 voru teknar háar fjárhæðir út úr bönkunum, aðallega í
gulli. Stjórn Íslandsbanka fékk því framgengt að samþykkt voru í
snatri lög um að leysa Íslandsbanka undan gullinnlausnarskyldu
sinni gegn því að hann afhenti landsstjórninni málmforða sinn.
Gildistími laganna var stuttur svo að endurnýja þurfti þau aftur og
aftur, en svo virðist sem það hafi gleymst á Alþingi 1917 og runnu
þau út við lok þingsins. Það kom þó ekki að sök fyrr en í árslok 1919
að há upphæð í gulli var leyst út úr Íslandsbanka. Stjórn bankans
fékk ríkisstjórnina til að setja bráðabirgðalög sem veittu bankanum
undanþágu frá gullinnlausnarskyldu og bönnuðu útflutning á
gulli. Íslenska krónan hefur því verið á pappírsfæti síðan 1914.
Afnám gullfótarins var upphafið að ógæfulegri stjórn peningamála
í stríðinu þar sem Íslandsbanka var gefinn laus taumur í seðlaút-
gáfu og báðir bankarnir stunduðu ógætilega útlánastefnu.35
Ísland varð fyrir margháttuðum skakkaföllum af völdum styrj-
aldarinnar. Bretar lögðu miklar takmarkanir á verslun og siglingar
landsmanna, óðaverðbólga lék landsmenn grátt og skortur varð á
mörgum innfluttum matvörum og rekstrarvörum sjávarútvegs svo
að erfitt var að reka síld- og fiskveiðar. ekki bætti úr skák að 10 af
20 togurum landsmanna voru seldir til Frakklands árið 1917.
eftir samdrátt í landsframleiðslu öll stríðsárin skipti um til hins
betra friðarárið 1919, þegar alþjóðaviðskipti hófust að nýju og
bjartsýni manna jókst. en endurreisnin stóð stutt því árið 1920 reið
alþjóðleg viðskiptakreppa yfir Vesturlönd og birtist hér á landi í
guðmundur jónsson62
35 Ágrip af sögu bankanna. Fylgiskjal II með Álit­milliþinganefndar­um­bankamál
1925.­Álit­meirihlutans­(Reykjavík 1926), bls. 31–35. — Lbs.-Hbs. Guðmundur
Jónsson, Upphaf ríkisafskipta af efnahagsmálum. efnahagsmál á árum fyrri
heimsstyrjaldar 1914–1918. Cand.mag.-ritgerð í sagnfræði við Háskóla Íslands
1983, bls. 153–159.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 62