Saga - 2009, Page 69

Efnahagsáföll­á­lýðveldistímanum
Mjög dró úr sveiflum í efnahagslífi eftir síðara stríð miðað við ára-
tugina þar á undan. Íslendingar bjuggu þó við meiri sveiflur en
almennt gerðist í evrópu á lýðveldistímanum, eins og áður hefur
verið getið, sérstaklega fram yfir 1970. Mestu samdráttartímabil
eftir stríðsáranna voru á árunum 1949–1952, 1967–1968 og 1991–
1992.
Síðari heimsstyrjöldin færði Íslendingum meiri hagsæld en þeir
höfðu áður þekkt. Fljótlega að stríði loknu voru þó gjaldeyrissjóðir
uppurnir og erfiðleikar blöstu hvarvetna við. endurnýjun fram-
leiðslutækja með nýsköpunaraðgerðum dugði ekki til að halda
uppi sömu lífskjörum og á stríðsárunum. Ráðist var í miklar fjár-
festingar í síldarútveginum, en síldveiðar brugðust flest ár fram
undir 1960. Íslendingar komust ekki hjá eftirstríðsárakreppu, svo
mjög sem þeir höfðu reynt að forðast hana að fenginni slæmri
reynslu áranna upp úr 1920. efnahagslífið fór ofan í djúpan öldudal
á árunum 1949–1952 (myndrit 5) og má rekja erfiðleikana til eink-
um þriggja orsaka. Árið 1947 hófst óhagstæð verðþróun í viðskipt-
um við útlönd svo að viðskiptakjör rýrnuðu um 30% á árunum
1947–1952. Innflutningur hækkaði mikið í verði 1947–1948 og aftur
1950–1952 af völdum kóreustríðsins á sama tíma og útflutnings-
verð hækkaði miklu minna. Í öðru lagi tóku markaðir fyrir íslensk-
ar fiskafurðir að þrengjast þegar sjávarútvegur evrópuþjóða var
endurreistur eftir stríð. Alvarlegasti vandinn í efnahagsmálum var
þó ofurhátt verðlag á Íslandi miðað við helstu viðskiptalönd, sem
gerði útflutningsgreinum erfitt fyrir og skapaði ójafnvægi í við -
skiptum við útlönd. Reynt var að koma á meira jafnvægi með gríð -
ar legri gengisfellingu 1950 og öðrum efnahagsaðgerðum, en þær
báru ekki tilætlaðan árangur.
Atvinnuleysi færðist í vöxt og náði hámarki veturinn 1952, en í
febrúar það ár voru 718 skráðir atvinnulausir í Reykjavík, eða álíka
margir og þegar flest var á kreppuárunum. Atvinnuleysið minnk -
aði þó þegar leið á árið. Á þessum árum var vinna á kefla víkur flug -
velli einn helsti vaxtarsprotinn á vinnumarkaði enda voru stjórn -
völd áfram um að auka umsvif bandaríska hersins. Mikil upp bygg -
ing var á Vellinum fram til 1953 og er talið að meira en 4.000 manns
efnahagskreppur á íslandi 1870–2000 69
tillögur­ skipulagsnefndar­ atvinnumála I (Reykjavík 1936). Sjá einnig Jónas H.
Haralz, „Hvað sögðu ráðgjafarnir?“, Frá­kreppu­til­viðreisnar.­Þættir­um­hagstjórn­á
Ís­landi­á­árunum­1930–1960, bls. 234–258.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 69