Saga - 2009, Page 77

Réttarsaga hefur einkum tvennt tímasparandi við sig í saman-
burði við almenna félagssögu. Annars vegar á hún sér nokkurs konar
heilt yfirborð í löggjöfinni, og löggjöf er auðvelt að finna og fljótlegt
að lesa. Þetta yfirborð er hægt að kalla heilt vegna þess að oftast má
ganga út frá því að ein lagaregla gildi, að minnsta kosti formlega, uns
önnur er leidd í lög. en yfirborð verður það að kallast vegna þess að
það eru auðvitað aðeins formlegu reglurnar sem eru settar í lög, og
undir þeim ólgar haf af óformlegum reglum sem ganga þvert á form-
legu reglurnar en eru engu að síður viðfangsefni réttarsögu.
Þetta á auðvitað að einhverju leyti við alla réttarsögu og þess
vegna viljum við helst finna frásagnir af raunverulegum atburðum
til að staðfesta lagareglur í fortíðinni. en gera má ráð fyrir að bilið
á milli þess sem er formlega leyfilegt og raunverulega leyfilegt sé
stærra og ófyrirsjáanlegra á tilfinningasviðinu en öðrum sviðum
mannlífsins. Því veldur hvort tveggja, að tilfinningasviðið er eitt-
hvert leyndasta svið mannlífsins og þeir sem líta eftir því að réttum
reglum sé hlýtt, til dæmis foreldrar, eru einatt sjálfir í nánu tilfinn-
ingasambandi við þann sem lýtur reglunum eða brýtur þær. Samt
sem áður tel ég mögulegt og ráðlegt að ganga út frá formlega yfir-
borðinu og halda sig við það til bráðabirgða meðan málið hefur
ekki verið kannað dýpra. Þó ekki sé annað, er setning laga yfirlýs -
ing um vilja löggjafans og í lýðræðissamfélagi væntanlega einnig
um nokkuð almennt almenningsálit. Sagnfræðingar hafa líka, ólíkt
til dæmis dómurum eða verkfræðingum, alltaf rétt til að slá var-
nagla við niðurstöðum sínum.
Þetta var fyrra tímasparandi einkenni réttarsögu. Hitt er það að
varla er hægt að rannsaka og skrifa um almenna tilfinningasögu án
þess að sökkva sér talsvert djúpt ofan í niðurstöður rannsókna á
sálfræði tilfinninganna. Hins vegar liggur tiltölulega beint við að
rekja réttarsögu án þess að gera það. Um það eru líka fordæmi úr
öðrum tegundum réttarsögu, enda fer oftast lítið fyrir sálfræði í
ritum lögfræðinga. Við skrifum hiklaust um kosningarétt og aðra
lýðræðisþróun án þess að hafa hugmynd um hvort einhver hefur
sett fram einhverja kenningu um sálfræði lýðræðisins. Það er ekki
víst að þetta sé góð leið, en hún virðist að minnsta kosti viðunandi.
Fjarvera­frá­Íslandssögu:­hjónabandsréttur­sem­dæmi
Vissulega er ekki brennt fyrir að fjallað hafi verið um rétt tilfinn-
inganna í sagnfræði, en tæpast leikur vafi á því að hann hefur skip -
tilfinningaréttur 77
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 77