Saga - 2009, Side 96

Annars hafa rannsóknir á þessu efni haldist meira innan bók-
menntasögu en sögu, og hefur orðið mestur vegur lítillar bókar eftir
danska bókmenntafræðinginn Thomas Bredsdorff sem var skrifuð
á dönsku en hefur líka komið út bæði á íslensku og ensku.66
Um réttarsögu ástarinnar mundi margt koma í leitirnar í elstu
lögbók Íslendinga, Grágás.67 Síðan má fylgja þessum sömu atriðum
áfram á hinu lögfræðilega yfirborði, um lögbækurnar Járnsíðu,68
Jónsbók69 og norsku lög kristjáns konungs fimmta, sem voru gefin
út á íslensku og sjálfsagt mikið notuð á Íslandi þótt þau væru aldrei
lögleidd þar í heild.70 Meðfram þessu og í framhaldi af því má rekja
sig eftir einstökum lögum til nútímans. ef kafað skal dýpra er hægt
að finna dóma allt síðan á síðmiðöldum, einkabréf í stórum stíl
síðan snemma á 19. öld, þjóðsögur fyrst skráðar um sama leyti og
svo ástarsögur sem birta margt um ríkjandi viðhorf til þess hvað
beri að leyfa og hvað ekki.
Tilfinningaréttur reiðinnar á miðöldum og takmörk hans er eitt
meginþema Íslendingasagna.71 en eitthvert skýrasta dæmið um
hann er í Grágás. Þar er lögfestur réttur til að drepa mann án þess
að dómur hafi fallið gegn honum. Þetta var kallað að eiga vígt­um
eða vígt­í­gegn­eða að sá væri óheilagur sem mátti drepa að ósekju. Í
sumum tilfellum átti maður vígt fram að næsta Alþingi, í öðrum
aðeins á vettvangi, þar og þegar sem misgert er við mann. Þannig
segir í Grágás að maður eigi vígt um sex konur, eiginkonu, móður,
dóttur, systur, fósturmóður og fósturdóttur. ef maður stendur mann
að kynmökum við einhverja þessara kvenna, „er legorðssök hefir
tekist“, á maður vígt um það fram til næsta Alþingis, og virð ist ekki
gunnar karlsson96
66 Thomas Bredsdorff, Kaos­ og­ kærlighed.­En­ studie­ i­ islændingesagaers­ livsbillede
(københavn 1971). — Thomas Bredsdorff, Ást­og­öngþveiti­ í­ Íslendingasögum.
[Þýðandi Bjarni Sigurðsson.] (Reykjavík 1974). — Thomas Bredsdorff, Chaos­&
Love.­The­philosophy­of­the­Icelandic­family­sagas. Þýð. John Tucker (Copenhagen
2001).
67 Sbr. Gunnar karlsson, „kenningin um fornt kvenfrelsi á Íslandi“. Saga­XXIV
(1986), bls. 54–55, 57–58, 60–63.
68 Járnsíða­og­kristinréttur­Árna­Þorlákssonar.
69 Jónsbók.­Kong­Magnus­Hakonssons­Lovbog­for­Island,­vedtaget­paa­Altinget­1281,
og­Réttarbætr,­de­for­Island­givne­Retterbøder­af­1294,­1305­og­1314. Útg. Ólafur
Halldórsson (københavn 1904). — Jónsbók.­Lögbók­Íslendinga­hver­samþykkt­var
á­alþingi­árið­1281­og­endurnýjuð­um­miðja­14.­öld­en­fyrst­prentuð­árið­1578. Már
Jónsson tók saman (Reykjavík 2004).
70 Kongs­Christians­Þess­Fimmta­Norsku­Løg­a­Islendsku­Utløgd (Hrappsey 1779).
71 Sbr. Jesse L. Byock, Feud­in­the­Icelandic­Saga (Berkeley 1982), bls. 1–4 og víðar.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 96