Saga - 2009, Side 109

öld.13 Umfjöllunarefni þessara kvæðategunda er yfirleitt með ólík-
um hætti, þar sem fornkvæðin fela í sér sögubrot, oftast erlend, en
vikivakakvæðin, sem eru lýrískari, endurspegla í mun ríkara mæli
innlent efni; af þessum sökum verða fornkvæðin undanskilin þeirri
umfjöllun sem hér fer á eftir, en áhersla lögð á vikivakakvæðin.
Vikivaki er fyrst nefndur í Crymogæu, sem talið er að Arngrímur
Jónsson lærði hafi lokið við árið 1602 (útg. 1609);14 ekki er þó ljóst
hversu löngu fyrir þann tíma menn dönsuðu vikivaka. Þar sem
eðlilegt er að gera ráð fyrir að aldursmörk vikivakakvæðanna hald-
ist í hendur við vikivakann sjálfan, verður fátt eitt fullyrt um aldur
þeirra annað en að þau hafi verið í umferð allt frá síðari hluta 16.
aldar og þar til gleðin lagðist af, eða fram á ofanverða 18. öld.15
ef við skyggnumst inn í heim vikivakakvæðanna, þessara kvæða
sem kveðin voru eða sungin við dans, eða leikkvæða og svonefndra
dansþulna, kemur í ljós ýmislegt sem gæti varpað skýrara ljósi á
siðferði gleðinnar 109
13 Stærsta safn varðveittra fornkvæða er kvæðabók sr. Gissurar Sveinssonar frá
Álftamýri, skrifuð 1665 (AM 147 8vo). einnig stóð Magnús Jónsson í Vigur
fyrir ritun veglegrar fornkvæðabókar á 17. öld og er talið að bók þessi, sem nú
er glötuð, hafi verið skrifuð eftir eldri, glataðri kvæðabók. eftirrit bókarinnar,
sem nefnist Kvæðabók­ úr­ Vigur, eru varðveitt. enn eitt gamalt handrit er
varðveitt í British Museum Collect. FMagn. Nr. 174 4to. Sjá Antiquarisk­ tids-
skrift­1849–1851 (kjøbenhavn 1852), bls. 218–219 og 255–256, og Jón Helgason,
útg., Íslenzk­ fornkvæði I. editiones Arnamagnæanæ Series B, vol. 10 (kaup -
manna höfn 1962), bls. ix o.áfr.
14 Jakob Benediktsson, „Inngangur“ í Arngrímur Jónsson, Crymogæa.­Þættir­úr
sögu­Íslands. Þýð. Jakob Benediktsson (Reykjavík 1985), bls. 20–23 og 53–54. —
Arngrímur Jónsson, Crymogæa.­ Þættir­ úr­ sögu­ Íslands, bls. 148. Í viðaukum
Gísla oddssonar við Crymogæu, líklega frá fjórða áratug 17. aldar, eru stakir
vikivakaleikir nefndir á nafn. Um vikivakaleiki er einnig getið í Íslandslýsingu
odds einarssonar, en þó einungis á latínu, þannig að orðið „vikivaki“ kemur
þar ekki fyrir. Sjá Dag Strömback, „Um íslenzka vikivakaleiki og uppruna
þeirra“, Skírnir (1953), bls. 70. Um vikivaka, sjá ennfremur Terry Gunnell,
„Waking the ”Wiggle-Waggle“ Monsters (Animal figures and Cross Dressing
in the Icelandic Vikivaki Games)“, Folk­Drama­Studies­Today.­The­International
Traditional­ Drama­ Conference 2002. Ritstj. eddie Cass og Peter Millington
(Sheffield 2003), bls. 207–225. Sjá einnig Masks­ and­Mumming­ in­ the­ Nordic
Area. Ritstj. Terry Gunnell (Uppsala 2007).
15 Dag Strömback telur blómaskeið vikivakaleikja hafa verið á 16., 17. og 18. öld, en
að þeir muni þó eflaust hafa tíðkast á miðöldum, a.m.k. síðmiðöldum, sbr. grein
hans „Um íslenzka vikivakaleiki og uppruna þeirra“, bls. 71. Viki vakaleikirnir
haldast, líkt og vikivakakvæðin, í hendur við sjálfan vikivakann (dansinn).
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 109