Saga - 2009, Page 146

embættisins án þess að pólitískar eða kirkjupólitískar ástæður hafi
legið þar að baki. Hvernig svo sem spennu þessari hefur verið
háttað var ekki tekist á um þá grundvallarspurningu hvernig og
hverjir skyldu kjósa biskupa. Það mál var ekki komið á dagskrá hér
á landi á þessum tíma.
eftir að Guðmundur hafði tekið kjöri stigmögnuðust deilur milli
þeirra kolbeins. Fyrst var tekist á um staðarforráð heima á Hólum
og þar með fjármálastjórn kirkjunnar að verulegu leyti. Síðar kom
til deilna um valdmörk biskups og veraldlegra valdamanna á sviði
dómsmála. Gekk Guðmundur raunar mjög freklega fram og vildi
fullt dómsvald í öllum málum sem klerkar áttu aðild að, hvort sem
þau voru veraldleg eða andleg að öðru leyti. Hér var í raun um að
ræða kirkjupólitíska stefnuyfirlýsingu Guðmundar, sem gekk mun
lengra en lög og hefðir hér á landi kváðu á um allt fram til löggild-
ingar á kristnirétti Árna biskups Þorlákssonar sjö áratugum síðar.
Guðmundur kom í þessu efni fram sem róttækur gregoríanisti sem
keppti að sjálfstæði kirkjunnar. Óskoraður stuðningur hans við Skær -
ing Hróaldsson sýnir aftur á móti að hann gerði að minnsta kosti ekki
alltaf miklar siðferðiskröfur til skjólstæðinga sinna í klerka stétt.
Deilur þeirra Guðmundar og kolbeins þróuðust úr persónulegri
spennu við biskupskjörið yfir í há-kirkjupólitískt átakamál um
dómsvald yfir klerkum. Þar með var tekist á um grundvallaratriði
íslenskrar kirkjuskipanar um aldamótin 1200. Deilurnar stóðu í
raun um hvar mörkin milli veraldlegs og kirkjulegs valdsviðs lægju.
Sé deilum þeirra Guðmundar og kolbeins lýst með nútímalegu
orðalagi er ljóst að þeir tókust á um tengsl ríkis og kirkju. kolbeinn
keppti augljóslega að því að sameina kirkjuna í Hólabiskupsdæmi
„ríkinu“ á vestanverðu Norðurlandi og tryggja sér stjórn hennar. Í
þessari viðleitni sinni stóð hann að nokkru vörð um forna skipan
kirkjumála, sem þróaðist hér á mótunarskeiði kirkjunnar og kenna
má við höfðingjakirkju, en kom í aðra röndina fram sem fulltrúi nýs
tíma sem vildi renna fleiri stoðum undir veldi sitt og stuðla þannig
að þróun ríkja í landinu. Guðmundur keppti hins vegar að aðskiln -
aði ríkis og kirkju með því að skilgreina dómsvald biskupa upp á
nýtt og með rýmri hætti en verið hafði. Hann gekk í þessu efni út
frá þeirri kirkjuskipan sem tók fyrir alvöru að þróast í Noregi og
hér á landi með stofnun erkistóls í Niðarósi 1152. Tvö mikilvæg öfl
réðu því ferðinni í deilum þeirra Guðmundar og kolbeins: alþjóð -
leg kirkjupólitísk hreyfing sem Guðmundur fylgdi að málum og
innlend pólitísk þróun sem kolbeinn tók þátt í. Urðu deilur þessar
hjalti hugason146
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 146