Saga - 2009, Page 197

Höfundur hefði getað gripið tækifærið í greininni og reynt að
rökstyðja mál sitt betur með því að sýna í hvaða skilningi þeir væru
menntaðir, því trúlega er skilningur þeirra Lofts á því hugtaki ólík-
ur. en væntanlega taldi bókarhöfundur sig hafa gert það í bók sinni
Menntun,­ ást­ og­ sorg frá 1997 og í grein þeirra Davíðs Ólafssonar,
„Barefoot historians“ frá 2002. Í greininni halda höfundar því fram
að eingöngu hafi verið litið til aðgerða yfirvalda í eflingu mennt-
unar og bókmenningar landsmanna á 18. og 19. öld en hlutur al -
þýð unnar sjálfrar hafi gleymst. Lífsskilyrði hennar hafi verið þau
að mikil vinna og sorgir lífsins hafi ýtt undir mennta- og fróð leiks -
þorsta hennar. Þetta er sama kenning og lá að baki bók höfundar,
Menntun,­ ást­ og­ sorg. Þetta er sannfærandi sögutúlkun hjá þeim
Sigurði og Davíð en hún er of almenns eðlis til að gagnast við að
skýra ágreininginn við Loft. Hér tel ég vanta meiri og nákvæmari
rannsóknir og umfram allt afmarkaðar skilgreiningar á hugtökum
til að sannprófa megi þann „skilsmun“ sem Loftur talaði um og
einnig þarf að skýra betur.
Að lokum má geta eins sem er umhugsunarvert þótt það falli
dálítið í skuggann af þeim mikilvægu spurningum sem ósvarað er
um einvæðingarkenninguna. Á einum stað segir höfundur að aðal-
markmiðið með einvæðingaraðferðinni sé ekki „fyllri og meiri
þekking á fortíðinni heldur ákjósanlegri staða til gagnrýninnar
hugs unar“ (bls. 179 í Sögustríði). Þessi ummæli skýrast af því að höf -
undur leggur hér að jöfnu upphleðslu þekkingar og endurgerð (e.
reconstruction) fortíðarinnar, sem hann telur eins og fleiri ógerlega
því slíkt sé tálsýn.12 Hér þykir mér höfundur leggja of þröngan
skilning í orðið „þekkingu“ og gera of litlar kröfur til einvæðingar-
innar að hún skili engri þekkingu. Séu þessi orð tekin bókstaflega er
hætt við því að sagnfræðingar geri lítið með einvæð ingar að ferðina,
hvað sem öðrum kostum hennar líður, ef hún á ekki að bæta þekk-
ingu okkar því þá fáum við heldur ekki bætt skilning okkar.
Lokaorð
einvæðingarkenningin er eins og áður sagði aðeins eitt af mörgu
sem rætt er í bókinni Sögustríði og ósanngjarnt að dæma hana eftir
þeirri umfjöllun höfundar eingöngu. Það er því við hæfi að ræða
bókina almennt hér í lokin. Samkvæmt formála var markmið höf-
um sögustríð sigurðar gylfa … 197
12 Sjá nánari útskýringu á þessu í Halldór Bjarnason, „yfirlitsritin: Milli endur-
gerðar og afbyggingar“, Saga XLII:1 (2004), bls. 148.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 197