Saga - 2009, Page 207

og á bls. 62 er snjöll og upplýsandi skýringarmynd sem sýnir hvernig
alþýða þéttbýlis skapaði sér nýtt samfélagslíkan þar sem hún færðist úr
því að vera úrhrök samfélagsins um það millistig að deila kjarna þess
með bændastéttinni yfir í að vera sjálfur kjarninn. Hér mætti samt nöldra
yfir mörgu, kannski einkum því hve þessi samfélagsmynd verkalýðs -
stéttarinnar náði lítilli viðurkenningu. Ég er til dæmis sannfærður um að
það bændafólk sem ég ólst upp með um miðja öldina hefði sannarlega
ekki fallist á að það væri utan við kjarna samfélagsins, og eins hygg ég
að hafi verið um þær menntamannafjölskyldur sem voru afar og ömmur
Ragn heiðar kristjánsdóttur.
Hvað sem um það kann að vera er höfundur hér kominn nokkuð
langt frá sannkölluðu þjóðerni. Hún gæti eiginlega verið að fjalla um
hvers konar samfélag, hvort sem það liti á sig sem þjóð eða eitthvað
annað. Víða mætti skipta út orðinu þjóðin til dæmis fyrir íbúar­landsins án
þess að það breytti merkingu verulega. Þjóðin var óhjákvæmilega sá
hópur sem fjölmiðlar töluðu til á íslensku, hvort sem verið var að hugsa
eitthvað um þjóðerni eða ekki.
Raunar er ekki laust við að höfundur leggi á einhvern hátt of mikla merk-
ingu í hugtakið þjóð þar sem það kemur fyrir í heimildum. Um það skulu
nefnd tvö dæmi:
Á bls. 147–148 eru borin saman tvenn ummæli Alþýðuflokksmanna.
Fyrst er vísað í Alþýðublaðið árið 1919 þar sem „var fullyrt að með því að
berjast fyrir málstað alþýðunnar væri Alþýðuflokkurinn í raun að berjast
fyrir málstað þjóðarinnar. Alþýðan og þjóðin væru eitt og því væri sá sem
berðist gegn alþýðunni einnig óvinur íslensku þjóðarinnar.“ Svo er endur-
sagt eftir Alþýðublaðinu þremur árum síðar að „[l]jóst væri að jafnaðar-
stefnan ætti eftir að færa mannkyninu ómetanlega farsæld og því hlyti hin
göfuga hugsjón um framtíðarskipulagið að ryðja burt hugsunarhætti „aftur -
haldsins“ og „peningaskrílsins“.“ Síðan heldur höfundur áfram (148):
en þótt Alþýðublaðið hafi í vissum skilningi verið að róa á kunnugleg
mið í málflutningi sínum var mikilvægur munur á þessu og því sem
sagt var um gildi Alþýðuflokksins fyrir þjóðina tæpum þremur árum
fyrr. Mælikvarðinn á gildi jafnaðarstefnunnar var annar. Í stað þess að
tíunda gildi hennar fyrir íslensku þjóðina, var vakin athygli á gildi
hennar fyrir mannkynið allt.
Nei, segi ég, hér er enginn munur. Gildi fyrir þjóðina útilokar síður en svo
gildi fyrir mannkynið og gildi fyrir mannkynið því síður gildi fyrir þjóðina.
Báðar staðhæfingarnar hefðu sem best getað staðið í sömu greininni.
Hitt dæmi mitt um of freka notkun á þjóðarhugtakinu er á bls. 290–292.
Þar tekur höfundur saman í niðurstöðukafla efnisatriðin í samkeppni krata
og komma á árunum 1930–42 og segir að hún „hverfðist um þrjú megin-
atriði og öll snertu þau íslenskt þjóðerni og framtíð íslenska þjóðríkisins“
með einhverjum hætti: „Í fyrsta lagi var tekist á um hvernig ætti að skil-
greina óvini og samherja í baráttunni fyrir betra þjóðfélagi handa íslensku
andmæli 207
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 207