Saga - 2009, Síða 216

út frá því sem forsvarsmenn verkalýðshreyfingarinnar segja um hana. er
einhver leið fær til að komast nær því hvernig íslensk alþýða brást t.d. við
þeim blöðum er gefin voru út í nafni hennar í upphafi aldarinnar? er engin
leið að greina þróun stéttarvitundar og pólitískrar sjálfsmyndar hjá verka-
fólki í þéttbýli án þess að tengja hana við aukna róttækni verkafólks, eins
og gert er á bls. 183–185? Þar er vitnað í aðsent bréf í Alþýðublaðið þar sem
bréfritari lýsir því hvernig hann varð bolsévíki en doktorsefni vill ekki gefa
frásögn hans annað vægi en að líta á hana sem innlegg í stjórnmálabaráttu
róttækra vinstrimanna og endurómun á byltingarboðskap örfárra og telur
rétt að fara varlega í að hafa hana til vitnis um viðhorf og sjálfsmynd verka-
manna á Íslandi á þessum tíma. en er hægt að skoða þróun stéttarvitundar
og pólitískrar sjálfsmyndar hjá þurfalingum í þéttbýli og horfa algjörlega
framhjá marxískri greiningu á því hvernig efnisleg gæði — eða skortur á
þeim — mótuðu fæðingu og þróun verkalýðsins sem heildstæðs hóps?
Doktorsefni kemst að þeirri niðurstöðu að verkamenn hafi þurft að
sýna fram á að þeir væru heildstæður hópur, hluti þjóðarinnar, á sama tíma
og þeir beittu sér fyrir endurskilgreiningu á viðfangi stjórnmálanna (96–
97). Hér dettur mér einnig í hug að hægt væri að flækja pólitíska sjálfsmynd
stjórnmálahreyfinganna með því að tengja hana nánar við hugtakið vald en
hér er gert. Hefði nákvæmari greining á „innri orðræðu“ flokkanna (t.d. í
fundargerðabókum miðstjórna og þingflokka) og „ytri orðræðu“ eins og
hún birtist í prentuðum samtímaheimildum (t.d. dagblöðum) getað sýnt
fram á margræðari sjálfsmynd en hér er gert? Sjálfsmynd sem kannski drægi
frekar fram átökin um þátt þjóðernis miðað við alþjóðahyggjuna? og væri
ekki spennandi að skoða hvernig þessi pólitíska þjóðernissjálfsmynd liti út
ef beitt væri kynjafræðilegu sjónarhorni þar sem spurningin um vald yrði
óhjákvæmilega stór þáttur í greiningunni?
Kommúnismi­—­alþjóðahyggja
Gunnar karlsson hefur í andmælum sínum gert þjóðernishugtakinu góð
skil og meðal annars gagnrýnt að stór hluti bókarinnar fjalli um annað en
þjóðerni. Þó ég andmæli ekki þeirri gagnrýni ætla ég sjálf að setja þjóðernið
aðeins í aukahlutverk og ræða frekar áhrif kommúnismans — og þar með
alþjóðahyggjunnar — á þjóðernislega sjálfsmynd vinstrimanna á Íslandi,
enda þykist ég vita að ég er ekki hingað til kölluð sem sérfræðingur í þjóð -
ernishyggju heldur í sögu Rússlands, Sovétríkjanna og kommúnisma.
Umfjöllun um kommúnisma á Íslandi hefst í fimmta kafla bókarinnar
með skemmtilegri frásögn af því þegar það fréttist til Reykjavíkur, vorið
1919, að í kaupmannahöfn hefði íslenskur bolsévíki stigið um borð í skipið
Botníu og valdið með því hysteríu hjá íslenskum frúm, eða a.m.k. einni sem
fréttist til á pósthúsinu í Reykjavík. Áður hafa íslenskir fræðimenn miðað
upphaf skipulagðs kommúnisma á Íslandi við ferðir Íslendinga á þing
komintern — Jón Ólafsson hefur miðað við för Brynjólfs Bjarnasonar og
rósa magnúsdóttir216
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 216