Saga - 2009, Page 225

„smiður góður og hagleiksmaður mikill, sem og faðir hans. Hann var einnig
skáldmæltur eins og faðir hans og þeir frændur fleiri“ (70). Þótt vitað sé að
Jón var eftirsóttur málari á sinni tíð hafa aðeins tvö málverk varðveist sem
honum eru eignuð. Annað þeirra er af Helgu Jónsdóttur og manni hennar,
Þorsteini Geirssyni, en Helga er ein fárra kvenna á þessum tíma sem til er
kvæði eftir og er það varðveitt í handriti frá sautjándu öld. Systursonur sr.
Jóns var Illugi Jónsson snikkari (1660–1704) sem fjallað er um á bls. 78–83.
Fram kemur að Illugi hafi verið huldumaður í íslenskri listasögu uns
Hörður Ágústsson færði rök fyrir því að hann væri „höfundur fjölmargra
fágætra norðlenskra listgripa … frá því um aldamótin 1700“ (78).
Í bókinni opnast heill heimur og eitt af því sem kemur lesandanum á
óvart er fjöldi listmuna. Það vekur mann óhjákvæmilega til umhugsunar
um öll þau verk sem glatast hafa, því að eflaust má segja um fleiri en
Þórarin einarsson (um 1670–um 1736) að margt bendi til þess að „lífsverk
hans hafi verið stórum drýgra og margt hafi farið forgörðum í aldanna rás“
(88). Ljóst er af lestri bókarinnar að oft er erfitt að fullyrða um höfund lista-
verka. Við því er í sjálfu sér ekkert að gera; hér er dreginn saman mikill
fróðleikur um stöðu þekkingar. Höfundur setur fram kenningar, stundum
tilgátur, varpar fram hugmyndum með orðalaginu „[e]kki er fráleitt að gera
ráð fyrir …“ (76) sem lesandinn getur svo sjálfur lagt mat á. Það er ótví ræður
kostur við bókina að leitast er við að bera aðstæður hérlendis saman við það
sem gerðist erlendis. Fram kemur m.a. að kunnugt er um furðu marga
„liðtæka handverksmenn“ hér á landi. Annars staðar á Norður lönd um
störf uðu erlendir listamenn, t.d. franskir, og kenndu heimamönnum. Bent er
á að það komi nokkuð á óvart hve margir Íslendingar freistuðu þess að læra
til handverks í útlöndum. Þá er sýnt fram á að Íslendingar voru engan veg-
inn ósnortnir af erlendum listastraumum þótt áhrifa þeirra gæti ekki í ríkum
mæli. Þóra sýnir þó fram á ótvíræð áhrif barokksins í íslenskri listasögu og
greinileg rókókóeinkenni í útskurði á 18. öld.
Í ítarlegri umfjöllun um sr. Hjalta Þorsteinsson í Vatnsfirði er vísað til
alls þess helsta sem skrifað hefur verið um hann, bent á verk sem áður er
vitað um og sannarlega eru eftir hann, en þeirra á meðal er predikunarstóll
úr kirkjunni í Vatnsfirði við Ísafjarðardjúp, skorinn út og málaður af sr.
Hjalta. Síðan eru nefnd og sýndar myndir af öðrum verkum sem líkjast
þessu, bent á hvað þau eiga sameiginlegt og hvaða líkur séu á því að Hjalti
sé einnig höfundur þeirra. Í kaflanum kemur m.a. fram að gömul altaris-
tafla fannst árið 1998 í húsi í Reykjavík. Höfundur rekur sögu töflunnar og
færir rök fyrir því að hún sé verk Hjalta; rökin lúta að myndbyggingu, and-
litsdráttum persóna, umhverfi og ýmsum smáatriðum. Þá telur höfundur
að predikunarstóll úr Stóra-Núpskirkju (og annar úr Hlíðarendakirkju
líkur honum) sé verk Hjalta og rökstyður það með samanburði við handrit
sem Hjalti skrifaði, t.d. myndskreytta kvæðabók sr. Ólafs Jónssonar á Sönd -
um í Dýrafirði sem varðveitt er í Landsbókasafni. Það olli undirritaðri
nokkrum vonbrigðum að ekki er vísað nákvæmlega til þess í meginmáli
ritdómar 225
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 225