Saga - 2009, Page 237

Að þessari umfjöllun lokinni reynir Guðmundur að greina orsakir þess
að jafnaðarandi var ríkjandi á Íslandi fram á seinasta áratug 20. aldar. Hann
bendir á að Íslendingar hafi búið við sára fátækt í upphafi 20. aldar en síðan
hafi orðið mjög ör hagvöxtur á Íslandi. Hann telur margt í þjóðfélags-
gerðinni hafa ýtt undir hann „þegar forsendur hans, ný tækni og aðgangur
að lánsfé, sköpuðust í upphafi. Hugarfar, menntun og gamalgróin menning
þjóðarinnar hafði án efa mikla þýðingu … Tengsl og traust á milli fólks hafa
líka skipt máli. … Íslendingar þekktu hagi og rætur hver annars“ (bls. 61).
er þá jafnaðarandinn forsenda hagvaxtar? Höfundur nefnir sérstaklega að
„öryggisnet voru strengd um samfélagið“ og að „þættir af þessu tagi“
skipti máli fyrir hagvöxt (bls. 62). ef til vill hefði þó mátt ræða þetta með
markvissari hætti.
Höfundur dregur enga dul á að þetta er pólitísk bók, ádeilurit og upp-
gjör við tiltekna hugmyndafræði. Slík ádeila hlýtur jafnan að vera skrifuð
frá tilteknu pólitísku sjónarhorni og svo er einnig hér. Hins vegar er merki-
legt, ekki síst í ljósi þess að sú hugmyndalega þróun sem hann gagnrýnir
hefur orðið undir handleiðslu hægrimanna, að hann staðsetur sig greini-
lega til hægri í stjórnmálum.
Að sumu leyti má sjá að ádeilu höfundar er ekki síst beint að hægri-
mönnum nú á dögum, hans pólitísku félögum. Hann telur að jafnaðarandi
fyrri tíma hafi ekki verið bundinn við vinstriflokka heldur hafi Sjálf -
stæðisflokkurinn einnig barist fyrir launajafnrétti. Hann telur að allir sann-
gjarnir menn hafi viðurkennt kröfur sósíalista um bætt kjör og aukin rétt-
indi verkamanna en ekki þá kenningu „að þjóðin skiptist í tvær andstæðar
fylkingar eða höfuðstéttir“ (bls. 63). Nú verður varla deilt um það að kröf-
ur um bætt kjör verkafólks ollu hatrömmum deilum í íslensku samfélagi og
hefur sú saga oft verið rakin. Hún er þó sniðgengin í bókinni og einungis
vitnað til málflutnings sjálfstæðismanna og gagnrýni á félagshyggjumenn.
Sú hraðsuða er ósannfærandi og veikur hlekkur í bókinni. Það samfélag
sem varð til á Íslandi á sjöunda áratug 20. aldar var að mörgu leyti risið upp
úr pólitískum átökum fyrri áratuga; málamiðlun eftir langvinn átök pólit -
ískra meginstrauma. eftir sem áður er jafnaðarandinn sem þá ríkti verðugt
rannsóknarefni og kallar á rækilegri greiningu á orsökum. Hvaða áhrif
höfðu t.d. ítök Sjálfstæðisflokksins í verkalýðshreyfingunni á orðræðu flokks -
foringjanna?
Ljóst er að höfundur er ekki einn um að telja Sjálfstæðisflokkinn hafa
verið hallan undir jafnaðaranda á eftirstríðsárunum og fram um 1990. T.d.
tekur Gunnar karlsson prófessor undir þá skoðun í nýlegri blaðagrein:
„Lengi framan af stjórnaði flokkurinn ekki mjög ólíkt því sem sósíaldemó-
krataflokkar gerðu í nágrannalöndunum, með góðu velferðarkerfi og mikl-
um ríkisafskiptum af efnahagsmálum“ („Umræða á villistigum“, Frétta­-
blaðið. Eldhúsdagur 25. febrúar 2009, bls. 7).
Umfjöllun Guðmundar um efnahagsmál á áttunda og níunda áratugn-
um er einnig að sumu leyti mótuð af sjónarhorni sjálfstæðismanna. Hann
ritdómar 237
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 237