Saga - 2009, Side 245

UPPBRoT HUGMyNDAkeRFIS. eNDURMÓTUN ÍSLeNSkRAR
UTAN RÍkISSTeFNU 1991–2007. Ritstj. Valur Ingimundarson. Hið ís -
lenska bókmenntafélag. Reykjavík 2008. 417 bls. Myndir, töflur, tilvís-
ana- og heimildaskrá, nafnaskrá.
Titill þessa greinasafns er skemmtilega margræður. Við fyrstu sýn mætti
ætla að uppbrotshugtakið vísi til þess hugmyndakerfis sem íslensk utan-
ríkisstefna hvíldi á og réðst að flestu leyti af alþjóðlegum aðstæðum. en
uppbrotið getur eins átt við þessar alþjóðlegu aðstæður sjálfar. Á sama hátt
mætti ímynda sér að uppbrotið sé lýsing á því sem gerst hefur á tímabilinu
sem um ræðir: Að eitthvert tiltekið hugmyndakerfi hafi brotnað upp eða
hrunið og í því sé endurmótunin fólgin. en eftir lestur bókarinnar er vart
hægt að draga aðra ályktun en þá að þetta uppbrot sé enn í vændum.
Íslensk utanríkisstefna hefur vissulega gengið í gegnum endurmat og end-
urmótun á þeim tíma sem liðinn er frá hruni Sovétríkjanna og lokum kalda
stríðsins. en því fer fjarri að þessari endurmótun sé lokið eða að hugmynda-
kerfið sem réð íslenskri utanríkispólitík sé hrunið. Hins vegar má til sanns
vegar færa að það muni hrynja, eða hljóti að hrynja, ef Íslendingum tekst
að ljúka endurmótun utanríkisstefnu sinnar og ná einhverskonar sátt um
þær meginhugmyndir sem utanríkisstefna framtíðarinnar þarf að hvíla á.
Valur Ingimundarson segir í formála bókarinnar að markmið hennar sé
að „efla rannsóknir á stöðu Íslands í alþjóðamálum“ og þetta markmið
kemur greinilega fram í efnisvalinu í bókinni. Það má segja að hún skiptist
gróflega í tvo hluta. Annars vegar eru tvær fyrstu greinarnar, sem eru
lengstar og vega þyngst, þ.e. grein Vals sjálfs sem fjallar um varnarsamstarf
Íslands og Bandaríkjanna og grein Baldurs Þórhallssonar um evrópustefnu
íslenskra stjórnvalda. Í kjölfarið fylgja tíu styttri greinar um afmarkaðri
efni. Þessar greinar eru mjög misjafnar að gæðum og innihaldi. Sumar eru
um „hefðbundin“ utanríkismál en aðrar sýna að tilhneigingin í fræðunum
er að víkka hugtakið út og láta það ná yfir fleiri málefni. Síðasta grein bók-
arinnar fjallar til dæmis um ferðamenn og ferðaþjónustu, önnur um frjáls
félagasamtök. Þó að það liggi svo sem ekki í augum uppi hvers vegna efnis -
valið er eins og það er — sjálfsagt hefur það fyrst og fremst ráðist af því við
hvað mögulegir höfundar voru að fást — þá er þessi útvíkkun utanríkis-
málahugtaksins styrkur bókarinnar. Í heild má segja að þær tólf fræðigrein-
ar sem birtar eru í ritinu gefi góða og fjölbreytta mynd af því sem verið
hefur að gerast í íslenskum utanríkismálum undanfarin ár. Þær sýna að
margt hefur gerst en um leið að mikið vantar á að hægt sé að tala um heild -
stæða, skiljanlega eða almennt skynsamlega íslenska utanríkisstefnu þegar
horft er yfir sviðið.
Í stuttri umfjöllun er augljóslega ekki hægt að gera öllu skil sem fjallað
er um í svo yfirgripsmiklu greinasafni. Ég læt því nægja hér að taka upp
fáein atriði sem vekja sérstaka athygli við lestur bókarinnar.
Valur Ingimundarson og Baldur Þórhallsson skrifa burðargreinar bók-
ritdómar 245
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 245