Saga - 2009, Síða 255

FeUD IN MeDIeVAL AND eARLy MoDeRN eURoPe. Ritstj. Jeppe
Büchert Netterstrøm og Bjørn Poulsen. Aarhus University Press. År -
hus 2007. 206 bls.
Max Weber skilgreindi nútímalegt ríkisvald þannig að það hefði einokun á
réttmætri beitingu ofbeldis. Þetta ríkisvald varð til í evrópu á 16. öld og fól
í sér að réttur einkaaðila til að beita valdi var afnuminn — aðeins ríkið hafði
nú þann rétt. Það tók nokkurn tíma að ná fullri viðurkenningu á þessu
valdi ríkisins og enn í dag eru ýmsir kimar, svo sem glæpagengi, þar sem
menn kjósa að horfa framhjá þessum einkarétti ríkisins. Samt sem áður
hefur hið weberska ríkisvald gjörbreytt eðli og hlutverki ofbeldis í okkar
samfélagi. Flest okkar líta nú svo á að ef einkaaðili beitir ofbeldi þá sé það
ekki aðeins réttur ríkisvaldsins að grípa inn í heldur skylda þess. Ríkis -
valdið á að verja okkur fyrir ofbeldi annarra og til þess hefur það sjálft rétt
til að beita ofbeldi.
Fyrir daga hins weberska ríkisvalds, og á þeim slóðum þar sem það
virkar ekki almennilega (eins og í undirheimum stórborga), horfa málin allt
öðruvísi við. Þar er einkaofbeldi hluti af valdastrúktúr samfélagsins, ekki
endilega glæpur sem ógnar því heldur getur það þvert á móti verið hluti af
því að viðhalda reglu í samfélaginu. Án hins weberska ríkisvalds er ofbeldi
þannig í raun allt annað fyrirbæri og það er afar forvitnilegt rannsóknarefni
að kanna hvernig það virkar.
Fæðardeilur (enska: feud, danska: fejde, þýska: fehde) eru mikilvægur
hluti þessa einkaofbeldis en menn eru þó ekki á eitt sáttir um hvernig beri
að skilgreina hugtakið. Flestir eru þó sammála um að það feli í sér deilur
þar sem aðilar skiptast á um að valda hver öðrum tjóni, án þess endilega að
það leiði til blóðsúthellinga. Sú bók sem hér er til umræðu fjallar um slíkar
fæðardeilur í evrópu á miðöldum og fram á 16. eða 17. öld. Ritið er sprottið
upp úr málþingi sem haldið var í Árósaháskóla árið 2003 og eru höfundar
og ritstjórar átta sagnfræðingar og einn mannfræðingur. en þótt sagnfræð -
ingar séu hér í miklum meirihluta eru mannfræðiáhrif augljós.
Rannsóknir sagnfræðinga fjalla oftast um hið sérstaka fremur en hið
almenna — að segja sögur og skýra einstaka atburði fremur en að draga
almenna lærdóma og afhjúpa lögmál um hvernig mannleg samfélög þróast
og virka. Að mati undirritaðs er þetta heldur miður og því er fengur að þessu
riti, sem fjallar um fæðardeilur í því skyni að leiða í ljós almenna sögulega
eiginleika þeirra, þótt að vísu sé ritið bundið við tiltekið svæði og tímabil.
Þessa nálgun má líklega rekja til jákvæðra áhrifa mannfræðinnar á sagn -
fræðina.
Fæðardeilur eru þó aðeins hluti af því ofbeldi sem beitt er í samfélög-
um án öflugrar miðstjórnar og menn hljóta að velta fyrir sér af hverju taka
ætti sérstaklega fyrir það ofbeldi sem felur í sér víxlhefndir og rannsaka
sem sjálfstætt fyrirbæri. Ástæða þess að það er gert er líklega sú að víxl-
gangur ofbeldis væri óhugsandi innan ramma webersks ríkisvalds og það
ritfregnir 255
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:53 Page 255