Saga - 2011, Page 241

fræðinga. Ljósmæðrastéttin var sú stétt heilbrigðisstarfsfólks sem var hvað
fjölmennust þegar hjúkrunarkonur komu fram á sjónarsviðið. Ljósmæður í
hefðbundnu bændasamfélagi voru um margt ólíkar kynsystrum sínum í
stétt hjúkrunarkvenna í borgarsamfélagi tuttugustu aldar. Líkt og annars
staðar á Norðurlöndum var hér gert ráð fyrir að þær konur sem teknar voru
í ljósmæðranám væru giftar og hefðu eignast börn. Viðhorf til stéttar hjúkr-
unarkvenna voru gjörólík. Í anda Florence Nightingale var litið á hjúkrunar -
starfið sem köllun og framan af var hjúkrunarnemum sem urðu barnshaf-
andi vísað frá námi. Margrét sýnir líka að flestar hjúkrunarkonur sem gengu
í hjónaband á árunum fyrir seinna stríð hurfu frá starfi. Hún bendir jafn-
framt á að skortur á hjúkrunarfræðingum hafi verið tilfinnanlegur mest alla
tuttugustu öldina og þegar á árum seinni heimsstyrjaldar hafi forystukon-
ur í Félagi íslenskra hjúkrunarkvenna hætt að berjast gegn því að giftar
hjúkrunarkonur stunduðu launavinnu (bls. 130).
Eins og Margrét gerir ágæta grein fyrir voru árin í kringum 1970 tímabil
mikillar deiglu, hérlendis sem erlendis, þar sem giftum konum með lítil börn
fjölgaði á vinnumarkaði. Giftum hjúkrunarkonum fjölgaði í stéttinni og árið
1959 varð helmingur hjúkrunarnema á heimavist hjúkrunarskólans barns-
hafandi (bls. 317). Margrét bendir réttilega á að hækkuð fæðingartíðni á sjötta
áratug aldarinnar hafi átt sinn þátt í fjölgun giftra hjúkrunarkvenna á sjúkra-
stofnunum. Í því samhengi er rétt að geta þess að mikla hækkun frjósemis -
hlutfalls á þessum tíma má að verulegu leyti rekja til þess að barneigna aldur
lækkaði; meðalaldur frumbyrja var kominn niður í rúmlega tuttugu ár um
1960. Góðæri eftirstríðsáranna hafði í för með sér að ungt fólk átti möguleika
á að stofna fjölskyldu fyrr en áður hafði verið. Þessar breytingar hafa haft sitt
að segja um þann tilfinnanlega skort sem var á hjúkrunarkonum á meðan
hugmyndafræðin um hina heimavinnandi húsmóður réð enn ríkjum.
Margrét sýnir vel hversu veigamikil norræn áhrif voru í mótun hjúkr-
unarstéttarinnar á fyrri hluta aldarinnar. Þetta birtist bæði í því að íslensk-
ar konur urðu sér úti um menntun í hjúkrun á Norðurlöndum (einkum í
Danmörku og Noregi) en einnig í samstarfi hjúkrunarfélagsins við systur-
samtök á Norðurlöndum og þátttöku þeirra í alþjóðasamtökum kvenna.
Þarna varpar Margrét skemmtilegu ljósi á líf og aðstæður kvennanna
erlendis (sjá einkum fimmta og áttunda kafla). Fjöldi íslenskra kvenna fór
utan til framhaldsnáms í hjúkrun, einkum á þriðja og fjórða áratug aldar-
innar (bls. 244), en heimsstyrjöldin síðari dró eðlilega úr utanferðum hjúkr-
unarkvenna. Athyglisvert verður að telja hve fáar hjúkrunarkonur fóru utan
í framhaldsnám á sjötta áratug aldarinnar (31 samanborið við 63 á fjórða
ártugnum), en vert er að geta þess að svipaðrar þróunar gætti meðal ann-
arra opinberra stétta, t.a.m. kennara. Margrét dregur fram þá athyglisverðu
staðreynd að þegar hjúkrunarnám var fært á háskólastig hér á landi, í upp-
hafi áttunda áratugarins, voru fyrirmyndirnar sóttar til Bandaríkjanna og
Kanada (bls. 332–334). Þetta er áhugavert í ljósi þess hversu mikil tengsl
voru við Norðurlönd á fyrri hluta aldarinnar.
ritdómar 241
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:52 AM Page 241