Skírnir - 01.09.2012, Qupperneq 66

326
SVANUR KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
Viðbrögðin við skipun Jóns Steinars í embætti Hæstaréttar
skiptust algjörlega í tvö horn. Sumir fögnuðu ákaft en aðrir gagn-
rýndu af hörku. Oll umræðan bar merki um djúptækan vanda ís-
lenska lýðveldisins: Engin samstaða rfkti um eina af grunnstoðum
réttarríkis og lýðræðis, skipun dómara í æðsta dómstól landsins.
Eftir skipun Ólafs Barkar höfðu þeir umsækjendur sem töldu á
sér brotið leitað til Umboðsmanns Alþingis og kærunefndar jafn-
réttismála. Nú var eins og ríkti algjört vonleysi um að rétta sinn hlut
gagnvart meintu ofríki ráðamanna sem í embættaveitingum virtust
hafa eina reglu að leiðarljósi: að þeir gætu gert svo sem þeim
þóknaðist — nema það sem væri beinlínis bannað með lögum. I
annað sinn var Eiríki Tómassyni prófessor hafnað sem dómara við
Hæstarétt — þrátt fyrir að hafa í bæði skiptin verið raðað í efsta
flokk í umsögn Hæstaréttar. Eiríkur hafði í fyrra sinnið leitað til
Umboðsmanns Alþingis sem kvað kvörtun hans vera réttmæta.
Veiting dómaraembættis til Ólafs Barkar varð samt ekki haggað og
ekki heldur skipan Jóns Steinars. Eina úrræði Eiríks var að fjalla um
málið í fjölmiðlum:
Ég tel þessa ákvörðun setts dómsmálaráðherra gagnrýniverða þar sem
ráðherra dómsmála hefur nú tvívegis gengið gegn tillögu Hæstaréttar um
skipun hæstaréttardómara ... Þetta segir mér að við getum ekki lengur litið
á dómstólana sem algjörlega sjálfstæða og óháða framkvæmdavaldinu. Og
þessari aðferð við skipanina verður að breyta ef við ætlum að tala um ísland
sem réttarríki áfram. („Dómstólarnir ekki lengur ...“ 2004).
Sigurður Líndal lagaprófessor kom orðum að kjarna málsins í
blaðagrein sem nefndist „Valdboð og villigötur“. Þar sagði m.a.:
Stjórnarskrár lýðræðis- og réttarríkja eru ekki ýkja margorðar, en að baki
búa óskráðar grundvallarreglur sem teljast svo sjálfsagðar að ekki þurfi að
festa þær á bók. Þeim til fulltingis er siðferðilegt aðhald sem takmarkar
vald, sem er eitt megineinkenni lýðræðis- og réttarríkja. Til þess að tryggja
það er valdi skipt milli stofnana sem eiga þá að veita gagnkvæmt aðhald án
þess að nákvæmlega sé skilgreint hvar mörkin liggi. Nærtækast er að benda
á þrígreiningu ríkisvaldsins. Þessa meginreglu ber að virða. [...] Á sama
hátt og handhöfum framkvæmdavalds ber að virða stöðu löggjafarvaldsins
ber þeim að virða stöðu dómsvaldsins. Ef Hæstiréttur lætur í ljós rökstutt
álit á því hverja hann kýs umfram aðra er ekki verið að svipta ráðherra