Skírnir - 01.09.2012, Side 87
SKÍRNIR
AUGU MÍN OPNUÐUST ...
347
Eftir innrás Napóleons í Þýskaland breyttist einstaklingshyggja
Fichte í þýska þjóðernishyggju sem var knúin dulrænum krafti er
kom frá náttúrunni.
Þýsk náttúruheimspeki og þjóðernishyggja
Tómas segir íFerðabók sinni um Friedrich Schelling: „Hann fann í
náttúrunni guð, ekki síður en í hinum ósýniliga parti mannsins [...]
Vissan um hið ósýniliga átti nú að verða stærri en Kant hafði ætlað,
þar eð hið sýniliga og ósýniliga varð að einu“ (TS 1947: 132). Tómas
fjallar einnig um Hegel sem nemanda Schellings og getur þess að
hann hafi ekki náð að hlusta á fyrirlestra hans í Berlín, því hann hafi
látist veturinn áður en Tómas kom til borgarinnar. Tómas segir
Hegel hafa talið hugsjón og sálfræði Schellings „óskiljanliga" og
viljað „víkja [henni] til síðu“. Hins vegar segir Tómas að hann hafi
hlustað á tvo fyrirlestra eftirmanns Hegels í Berlín sumarið 1832,
norsk-danska heimspekingsins Henriks Steffens.6 Hafi annar fjallað
um jarðfræði en hinn um trúarbragðaheimspeki (TS 1947: 133).
Segir Tómas Steffens hafa líkst „mest Schelling“ og skortir hann orð
til að lýsa hrifningu sinni á orðfari hans og mælskulist, en hann segir
að Steffens sé „hálf-íslendingur og ættaður frá Norvegi". Segir hann
Steffens hafa verið flæmdan frá Danmörku vegna „Norðmannsins
frjálsræðisanda“. Steffens hafði mikil áhrif, ekki bara á Tómas,
heldur líka á Jónas Hallgrímsson, og átti þannig sinn óbeina þátt í
þeirri þjóðernisvakningu sem tímarit þeirra félaga, Fjölnir, stóð fyrir
á Islandi.
Annar þýskur heimspekingur sem hafði mikil áhrif á þjóðernis-
hyggju Tómasar var Johann Gottfried Herder7, sem Isaiah Berlin
(1999: 65) kallar „forföður allra þeirra förumanna og leikmanna er
flækjast um heiminn til að tileinka sér hvers kyns glötuð lífsform, dá-
samandi allt það sem er sérkennilegt og undarlegt, allt það sem er
6 Henrik Steffens (1773-1845), norskættaður heimspekingur og skáld sem starfaði
einkum í Danmörku og var helsti boðberi rómantísku stefnunnar þar.
7 Johann Gottfried Herder (1744-1803), þýskur heimspekingur, skáld og bók-
menntafræðingur, boðberi þjóðernishyggju og einingar hinna þýskumælandi smá-
ríkja í eitt föðurland.