Skírnir - 01.09.2012, Page 107

SKÍRNIR
AUGU MÍN OPNUÐUST ...
367
Þótt Tómas beri Grikkjum almennt illa söguna, þá segir hann
eftir heimsókn sína til grísku eyjarinnar Mýtilene og til Smyrnu á
vesturströnd Tyrklands, að landslag á Mýtilene sé engu líkt hvað
fegurð snertir, og sama eigi við um kvenfólkið, „sem hljóti að vera
jafn-andlitsfrítt nú og það var á dögum grísku skáldkonunnar
Sappho“. Álítur hann að „alls yfir séu grískar konur öllum öðrum
konum fríðari“; þetta hafi honum ekki orðið ljóst fyrr en hann kom
til Smyrnu, því „á sjálfu Grikklandi fái konur varla leyfi til að koma
undir bert loft“ (Jón Helgason 1941: 93-94).
Það sérstæða samhengi sem Tómas virðist finna á milli kven-
legrar fegurðar eða líkamsfegurðar og náttúrunnar er kannski ekki
jafn langsótt og ætla mætti, því hliðstæðar hugmyndir koma fram í
tímamótaverki þýska listfræðingsins Johanns J. Winkelmann, Sögu
listar fornaldarinnar, sem var rituð 1764 og var ekki bara tíma-
mótaverk í ritun listasögu, heldur líka hugmyndafræðilegur grunn-
ur nýklassísku stefnunnar eins og hún birtist t.d. hjá Bertel
Thorvaldsen. Tómas minnist á Winckelmann í Ferðabók sinni og
segir engan fyrr né síðar hafa með svo miklu lífi og gáfum útlagt og
lýst hinum gömlu snilldarverkum. En í upphafi umfjöllunar sinnar
um gríska myndlist fornaldarinnar segir Winckelmann að eina
skýringuna á yfirburðum grískrar myndlistar í gjörvallri listasög-
unni sé einmitt að finna í loftslaginu:
Áhrif loftslagsins hljóta að blása lífi í þau sáðkorn sem listin vex upp af, og
Grikkland var hið útvalda land fyrir þetta sæði ... Margt af því sem okkur
er tamt að rekja til ímyndunaraflsins var ekki annað en náttúran sjálf meðal
Gríkkja. Eftir að náttúran hafði sveiflast frá hinu kalda til hins heita fann hún
miðpunkt sinn, ef svo mætti segja, í Grikklandi, þar sem loftslag er í full-
komnu jafnvægi milli vetrar og sumars ... Þar sem nattúran er hvað minnst
umvafin þokumóðu og mistri er hún skjótvirkari í viðleitni sinni að gefa
líkömunum þroskaðra form, hún getur af sér tignarlegar verur, einkum
kvenverur, og í Grikklandi hefur hún gefið mannfólki sínu hið fullkomn-
asta og háleitasta form ... og engin önnur þjóð hafði líkamsfegurðina í jafn
miklum metum.14
14 Winkelmann [1764] 1993; þýðing höfundar.