Skírnir - 01.09.2012, Page 112
372
ÓLAFUR GÍSLASON
SKÍRNIR
ritstörfum sínum og átti í góðu hjónabandi. Þeim hjónum varð
fimm barna auðið, en hann lést 17. maí 1841 af völdum þess sjúk-
dóms er hann hafði fengið í París og losnaði aldrei við. Yngsta dóttir
Tómasar lést sama dag og hann, fjögurra mánaða gömul. Tengda-
móðir hans sem dvaldi á heimili hjónanna hafði látist 12. maí, og
önnur dóttir Tómasar, Sigríður, lést nóttina fyrir jarðarförina sem
fór fram 4. júní. Þann dag kvaddi Sigríður Þórðardóttir eiginmann
sinn, móður sína og tvær dætur í kirkjugarðinum á Breiðabólstað.
Veröldin séð með augum gestsins og leiðsögumannsins
Segja má að ævistarf Tómasar Sæmundssonar hafi falist í því að
tengja Island við umheiminn á ný. Félagarnir sem stóðu að útgáfu
Fjölnis brúuðu á ný þá gjá sem hafði myndast á milli þessarar
strjálbýlu eyju í norðurhöfum og umheimsins. Sjálfur var Tómas
eins og leiðsögumaður ráðvilltrar þjóðar sem þekkti ekki annan
heim en nokkrar veðurbarðar þúfur, úfnar öldur úthafsins og nátt-
úruöfl sem lokuðu fyrir alla möguleika á yfirsýn yfir heiminn. I
ferðabókarhandriti hans er brot úr kafla, sem hann hefur hugsað
sem inngang að þessum leiðarvísi íslendinga um menningarheima
Evrópu. Kaflinn hefst á lýsingu og útskýringu höfundar á því ótrú-
lega fyrirbæri sem borgarmenning er í augum Islendinga. Þessi
lýsing segir meira en mörg orð um það, hversu mjög íslenska þjóðin
hafði fjarlægst menningu heimsins, þjóðin sem eitt sinn hafði sent
syni sína og dætur yfir úthöfin til að finna meginlönd á borð við
Grænland og Norður-Ameríku. I stað torfkofanna sem Islendingar
þekktu sem hina náttúrlegu mannabyggð blasir þá þessi sjón við:
... þannig er nú einn samfastur húsaklasi sem stendur beint upp af fletinum
er borgin er byggð á, þverhníptur á alla vegu, á að sjá sem sker eður eyja,
og hefir því einn slíkur í sumum málum svo kallaður verið. Eru nú í hvörri
borg slíkir hólmar margir og hafa ýmsa lögun, og þá er staðurinn sem reglu-
ligast byggður er þeir eru rétthyrningar og ganga hvör öðrum fremst
jafnsíðis. Sundin sem nú aðskilja hvörn þeirra frá öðrum og liggja aftur á bak
og áfram í margar áttir er það sem götur eður stræti nefnist. Eru þau oftast
svo breið að vagnar geti á þeim mætzt, og þeir fótgangandi hafi þó nægiligt
rúm fram með húsum báðum megin; og aðskilur göngumannavegi frá