Skírnir - 01.09.2012, Page 116
HERMANN STEFÁNSSON
Evrópa og Ortega
Formáli að broti úr Uppreisn fjöldans
eftir José Ortega y Gasset
Hvað er Evrópa? Svo gríðarmikilli spurningu verður að sjálfsögðu
ekki svarað í stuttri ritgerð en á nokkru ríður nú um stundir að Is-
lendingar leiti svara við henni. Ef til vill væri ekki úr vegi að velta
fyrir sér, þó ekki væri meira, hvernig spurningin snýr, hvað hún
yfirleitt merkir. Spurningin um inngöngu Islands í Evrópusam-
bandið hlýtur að einhverju leyti að vera samtvinnuð þeirri spurningu
hvað Evrópa yfirleitt sé. En á inngönguspurningunni eru tveir fletir
sem eru, eða ættu að vera, kyrfilega aðgreindir: Annars vegar samn-
ingskostir sem bjóðast þjóðinni við inngöngu, sem er spursmál af
praktískum toga og svörin liggja ekki á lausu enn sem komið er;
hinsvegar eru menningarlegar spurningar sem má ræða strax, fram
og aftur og frá ýmsum hliðum, eftir því hvort menn álíta Island eiga
samleið með Evrópu eða kannski einhverju öðru menningarsvæði,
svo sem Bandaríkjunum. Varla er þó nein goðgá að slá því föstu að
hvað sem öðru líður er Evrópa stórmerkilegt menningarsvæði sem
á sér merka sögu og merkilega hugsuði. Einn af þeim hét José Or-
tega y Gasset, Spánverji sem uppi var á árunum 1883-1955. Ortega
er hugsuður af því tagi sem ekki er á hverju strái, sú tegund sem
bæði er réttnefndur „hugsuður" — orðið sjálft kann jafnvel að
virðast fornfálegt og á skjön við íslenska hefð — og einnig feyki-
mikill og fjörugur stílisti, góður rithöfundur. Ortega var skemmti-
legur penni, frjór, smitandi og fljótur að rata að kjarna hvers máls.
Raunar koma fáir aðrir en Sigurður Nordal í hugann ef finna á sam-
svarandi höfund í íslenskri sögu. Eitt helsta hugðarefni Ortega var
einmitt Evrópa.
Þeir sem einhvern ávæning hafa af verkum og hugmyndum Or-
tega eru stundum haldnir ákveðnum misskilningi sem ástæða er til
Skírnir, 186. ár (haust 2012)