Skírnir - 01.09.2012, Side 118

378
HERMANN STEFÁNSSON
SKÍRNIR
land Barthes. Það væri ekki allskostar ónákvæmt ef gengist er við því
að afstaða Barthes til fjöldamenningar var gagnrýnin, þótt öðru sé
stundum haldið fram. En á hinn bóginn greinir Ortega ekki menn-
ingarafurðir, hann greinir lífið. Utgangspunktur Ortega er lífsorka,
lífsmagn: Bókmenntir og stjórnmál eru í hans augum aðeins yfir-
borð sögunnar en ekki veruleiki hennar. Fjöldamenningin sjálf er
aðeins einkenni á því lífi sem er lifað, hvernig því er lifað og hver lífs-
afstaða fólks er.
Lífið í Evrópu tók gagngerum breytingum á tíð Ortega. Það sem
gerðist í álfunni upp úr aldamótunum þarsíðustu var fyrst og síðast
einskær mannfjöldaaukning. Gríðarleg mannfjöldaaukning. Töl-
urnar eru sláandi, einhverra hluta vegna er sjaldnast ráðið í svo ein-
falda hluti sem tölur um mannfjölda. Fyrir venjulegt fólk — viðmið
Ortega er jafnan fólkið á götunni — hafði aukinn mannfjöldi í för
með sér breytta tilvistarhætti. Og með þessu breytist sýn mannsins
á heiminn, á söguna, lífið, framtíðarsýn hans og sjálfsskynjun tóku
gagngerum breytingum. Stjórnmálin breytast að sama skapi,
hvernig þau eru stunduð og hverjir taka þátt í þeim. Þar kunna
margir að verða ósammála Ortega, jafnvel þótt þeir hrífist með
stílnum, en hann áleit í sem skemmstu máli ótækt að „skríll" teldi
sig réttborinn til valda, enda væri hann í raun réttri óhæfur til að
stjórna einu eða neinu. „Skríll" er reyndar hugtak sem ákaflega
fróðlegt er fyrir Islendinga að skoða nú sem fyrr. Svo virðist sem við
séum nokkuð stolt af því, með réttu, að hafa haldið svolitla bylt-
ingu hér um daginn og kennt við búsáhöld. Við erum mörg hver
nokkuð ánægð með að hafa komið vanhæfri ríkisstjórn frá og látið
sem vind um eyrun þjóta þótt stjórnmálamenn þess tíma þusuðu
nokkuð um skríl og múgæsingu: Það var baulað á Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur þegar hún lét falla hin fleygu orð: „Þið eruð ekki
fólkið.“ Var það ekki Geir Haarde sem talaði um „æstan skríl"?
Engum hugnast að vera kallaður ónefnum — en á móti kemur þó að
tæpast er neinn of góður til að vera kallaður asni endrum og sinnum.
Hvenær er maður skríll og hvenær er maður ekki skríll? Getur einn
einstakur maður verið skríll — eða ekki skríll?
Samkvæmt José Ortega y Gasset má sjá hjá einum manni hvers
kyns er. Ein stök manneskja getur sjáanlega og merkjanlega verið