Skírnir - 01.09.2012, Síða 128
388
JOSÉ ORTEGA Y GASSET
SKÍRNIR
Það sama hendir á öðrum sviðum, einkum og sér í lagi á vitsmuna-
sviðinu. Kannski veð ég í villu og svíma; en þegar rithöfundurinn
tekur sér penna í hönd til að skrifa um efni sem hann hefur rann-
sakað í þaula, hlýtur hann að hugsa að meðallesandinn, sem aldrei
hefur hirt um málið, muni ef hann les ekki gera það í því augnamiði
að læra eitthvað heldur þveröfugt, til þess að kveða upp dóm þegar
skrifin fara ekki saman við lágkúruna sem sá lesandi hefur í kolli
sínum. Ef einstaklingarnir sem mynda fjöldann teldu sig sérstökum
gáfum gædda væri ekki um annað að ræða en tilfelli af persónulegri
villu en ekki félagslegt andóf. Það sem einkennir daginn í dag er að
múgsálin veit af lágkúru sinni og hefur öðlast kjark til að haldafram
rétti lágkúrunnar og ryðja henni braut hvarvetna. Eins og sagt er í
Bandaríkjunum: að vera öðruvísi er ósiðlegt. Fjöldinn kveður í kút-
inn allt sem er öðruvísi, framúrskarandi, einstaklingsbundið, hæft og
úrvalið. Sá sem er ekki eins og allir aðrir, sá sem hugsar ekki eins og
allir aðrir, tekur þá áhættu að vera dæmdur úr leik. Og það liggur á
borðinu að þessir „allir“ eru ekki „allir“. „Allir“ voru að breyttu
breytanda flókin heild fjöldans og ólíkra minnihluta. Nú eru „allir“
bara fjöldinn.
II — Hœkkun hœðarmáls sögunnar
Þetta er hin uggvænlega staðreynd um okkar daga, sé henni lýst án
þess að draga dul á hversu ruddalega hún birtist fyrir sjónum okkar.
Hún er þar að auki alger nýjung í sögu siðmenningar okkar. Aldrei
í gjörvallri þróun hennar hefur nokkuð annað því líkt komið fram.
Ef við þyrftum að finna eitthvað sambærilegt yrðum við að taka
undir okkur stökk út yfir sögu okkar og lenda á hnetti, í lífslögmáli,
gerólíku okkar eigin; við yrðum að koma okkur fyrir í forna heim-
inum rétt í þann mund sem hann byrjar að hnigna. Saga rómverska
heimsveldisins er einnig saga niðurrifsins, alræðis fjöldans, sem
gleypir og ógildir alla leiðandi minnihluta og kemur sér fyrir í þeirra
stað. Þá framkallast einnig fyrirbærið ofgnótt, ofhlæði. Vegna þessa,
eins og Spengler hefur skarplega greint, varð að reisa þá, eins og nú,
gríðarmiklar byggingar. Tími fjöldans er tími gímalda.
Við búum við ruddalegt heimsveldi fjöldans. Fullkomlega; ég