Skírnir - 01.09.2012, Side 139

SKÍRNIR „HVORKI ANNÁLAR NÉ ... SAGNíRÆÐl" 399
verður honum fyrirmynd eins og álfheimarnir, og fegurð og hrein-
leiki eru takmarkið og að því er virðist samheiti í hans hugsun. Höf-
undurinn tengir hér mjög skýrt fegurð og siðgæði og í því sjáum
við tengsl við þýsku rómantíkina og það sem Schiller kallaði „die
schöne Seele“, en hann sá fyrir sér samruna listar og siðferðis þar sem
„mórölsk fegurð" væri möguleg (Ellison 2001: 122). Kristmann er
þó uppteknari af hlutverki ástarinnar í þessum tengslum fremur en
þætti móralskrar hegðunar:
Ástin varð [því] rauði þráðurinn í öllum bókum mínum; ég notaði hana
sem tákn hins æðra lífs, því að ég vissi, að á þeim vettvangi einum getur
fólk flest skynjað ofurlítið af dýrð Himinsins. Og ég lét aldrei skeika að
sköpuðu um það, hvern boðskap bækur mínar flyttu. Ég hafði fyrir löngu
ákveðið veg minn í þeim efnum og vék aldrei af honum. Hvað sem fyrir
kæmi, ætlaði ég að þjóna þeim öflum tilverunnar, sem gera vilja jörðina að
hreinni og fegurri verustað. (1960: 275)
Ástin er þarna leiðin til að nálgast þessa fegurð og hápunktur
hennar. Og lýsingarnar á fjölskrúðugu ástarlífi og kynnum af fjöl-
mörgum konum og ótal hjónaböndum tengja saman líf og list. Eins
og Ólafur Jónsson gagnrýnandi benti á og fleiri hafa tekið upp
síðan, þá eru þessar kvenlýsingar, sem taka mikið rými í endur-
minningunum, nokkuð einsleitar og draga ekki upp mjög skýra
mynd af þeim konum sem lýst er (Ólafur Jónsson 1961; Þórdís
Gísladóttir og Þorgerður E. Sigurðardóttir 2011).* 1 Orðin sem notuð
eru æ ofan í æ í þessum lýsingum eru einmitt ,hreinleiki og fegurð'
sem hér lýsa skáldskaparhugsun hans. Þessi hreinleiki tengist hér
ekki hinni hefðbundnu skiptingu í hið hreina, óspillta og hinn
sauruga líkama — kynlíf er ekki saurgun í þessum mótsagnakenndu
lýsingum Kristmanns á ástarlífi sínu eins og svo algengt er í róm-
antískri hugsun, en margar af hugmyndum Kristmanns eiga eins og
áður segir augljóslega ættir að rekja til rómantíkurinnar. Hann
finnur meira að segja bláan fífil á æskuslóðunum, sem kallast á við
1 Þórdís Gísladóttir og Þorgerður E. Sigurðardóttir fjölluðu um verk Kristmanns
Guðmundssonar í þáttaröðinni „Ulfaldar og mýflugur" á Rás 1, Ríkisútvarpinu,
1. júlí 2007. Hluti af texta þess þáttar var birtur á vefsíðunni Druslubœkur og
doðrantar 30. ágúst 2011.