Skírnir - 01.09.2012, Page 162

422
BRYNDÍS BJÖRGVINSDÓTTIR
SKÍRNIR
vísa skyndilega til kvenfólks. Viðsnúningurinn kemur á óvart en er
jafnframt „viðeigandi“ því að það er algengt að fólk líti svo á að
konur frekar en svartir karlmenn (og hvað þá hvítir) fáist við skúr-
ingar og þrif. Þannig sjáum við að fólk getur hlegið að sama brand-
aranum á mjög ólíkum forsendum — og jafnvel þó að viðhorfin sem
brandarinn endurspeglar séu því alls ekki að skapi.
Ógeðfelldir eða lítillækkandi brandarar geta auðveldað fólki að
tjá sig um erfið eða óþægileg málefni og um leið losað um bældar til-
finningar (lausnarkenning). Þess vegna er ekki óalgengt að heyra
fólk segja lítillækkandi brandara um hópa sem það sjálft tilheyrir
eða fólk gantast með ofbeldi, sifjaspell, krabbamein, hungur, nátt-
úruhamfarir eða sársaukafullan dauðdaga án þess að litið sé svo á
að það sé að hlæja á kostnað þeirra sem hafa upplifað slíkt. Brand-
ara má þannig skoða sem lýsingu á upplifun okkar af heiminum
hverju sinni, með öllum sínum vanköntum og óhugnaði, og um leið
sem tilraun til að draga fram og jafnvel gagnrýna ríkjandi ástand eða
hverskonar óréttlæti. Þó að fólk geti haft mismunandi ástæður til
að hlæja að ógeðfelldum bröndurum eða bröndurum um óréttlæti
er ekki þar með sagt að alvarleiki umfjöllunarefnisins sé ekki til
staðar. Þvert á móti, því að í bröndurum er núverandi óréttlæti eða
óhugnaður tekin til umræðu á skorinorðan og stundum áhrifaríkan
hátt (Holmes 2006: 28).
Þó svo að brandarar geti bent okkur á að óhugnaður eða órétt-
læti sé til staðar í samfélaginu er hinsvegar talsvert óljósara hvort
þeir hvetji eða letji fólk til að grípa til aðgerða eða krefjast breytinga.
Sem dæmi má nefna grínþætti eins og Spaugstofuna þar sem á hverju
laugardagskvöldi í nokkur ár var gantast með innlendar fréttir vik-
unnar, þá spillingu og valdníðslu sem hafði átt sér stað. Með því að
gantast með erfið mál og spennupunktana í samfélaginu gafst fólki
færi á að fá ákveðna lausn undan álaginu og vandamálunum — það
gat hlegið að þessu öllu saman undir vikulokin. Vikurnar enduðu
því á jákvæðu nótunum og spennulosun sem braust út í hlátri
(lausnarkenningin) og það sama má segja um áramótaskaupið sem
einnig fær fólk til að hlæja að erfiðum samfélagsvandamálum árs-
ins sem er að líða. Skaupið hefur þar að auki endað undanfarin ár
á lagi þar sem fjöldinn allur af fólki (þjóðin) þrammar saman undir