Skírnir - 01.09.2012, Síða 228

488
BJÖRN ÞORLÁKSSON
SKÍRNIR
liðinnar tíðar og þar komum við e.t.v. að hugtakinu funksjónalisma
eða virknihyggju sem í stuttu máli snýst um það að virkni hluta eða
kerfa sé lykillinn að greiningu samfélaga. Það kann að þjóna virkni-
tilgangi fyrir samfélag að eiga sér að minnsta kosti ímyndaðan óvin
en samt eru allir vinir þegar þeir eru spurðir um hvað þeim finnist
um nágrannann. Svona fyrir utan það að „hinir“ eru kannski svolítið
leiðinlega montnir. Eiginlega án nokkurrar ástæðu!
Líf sem linnulaus átök
Samkvæmt átakakenningum í félagsfræði byggja ólíkir hópar þjóð-
félagið og því verða alltaf átök milli þeirra um takmörkuð gæði í
heiminum. Skilgreiningar samfélags á hverjum tíma á afbrotum og
framkvæmd laga ráðast t.d. af pólitík og hagsmunum hinna auðugu
og ráðandi (Ritzer 2000) og samkvæmt sögulegri efnishyggju Karls
Marx (1818-1883) eru átök innbyggð í viðskipti öreiganna annars
vegar og handhafa framleiðslutækjanna hins vegar. Max Weber
(1864-1920) útfærði kenningu Marx og benti á að valdið sem hefði
áhrif á stöðu okkar í lífinu væri ekki bara efnahagslegt heldur einnig
menningarlegt. Pierre Bourdieu (1930-2002) hélt þeim bolta á lofti
og tengdi auðmagn við bæði félagslegt og menningarlegt vald. Allt
fram til dagsins í dag hafa komið fram nýir talsmenn átakahyggju.
Virknihyggja, funksjónalismi eða strúktúralískur funksjónalismi
er annað sjónarhorn sem snýst um það að samfélagið sé flókið kerfi
og byggist upp á mörgum ólíkum þáttum sem hafi það hlutverk að
efla samstöðu og stöðugleika. Arnar Árnason mannfræðingur (2011)
hefur bent á að Radcliffe Brown telji að hugmyndir, siðir, siðgæðis-
gildi og félagslegar stofnanir séu líffæri samfélagsins og geti haft þá
virkni, þau áhrif eða það hlutverk að tryggja stöðugleika þess.
Vaknar þá spurningin hvort hrepparígur á Tröllaskaga sé dæmi um
sið sem hefur haft þá virkni að tryggja stöðugleika og samstöðu íbú-
anna.
Helsta gagnrýni á fúnksjónalismann er sú að hann leggi ofur-
áherslu á samstöðu og líti framhjá átökum. Framlag bandaríska
félagsfræðingsins Lewis Coser til félagsvísindanna hefur ekki síst
falist í því að hann setti fram átakakenningu sem byggð er á funk-