Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 129

Á d r e p u r
TMM 2015 · 1 129
meðan slík samræða eða samvinna á sér
stað. Aftur á móti er afl athöfn einstak-
lings einangrað frá öðrum og beinist
oftar en ekki að öðrum. Slíku afli getur
einn maður beitt en verður ofbeldi
þegar beitt er af fleirum. Harðstjórn er
stjórnmál aflsins en þar ræður gagn-
kvæmur ótti og tortryggni ríkjum. Ein-
kenni harðstjórans er að vera einangr-
aður frá þegnum sínum, við slíkar
aðstæður er ekkert svigrúm til sameig-
inlegra aðgerða eða samræðu milli fólks.
Afli er því beitt af einstaklingi en ekki í
samstarfi við aðra. Afl notum við til að
skylmast, annaðhvort inni í bardaga-
hringnum eða þegar við skylmumst með
tungumálinu, eða beitum því til að
blekkja, til að hártoga og snúa út úr.
Stjórnmálamaður sem beitir slíkum
baráttuaðferðum leitast við að sigra í
staðinn fyrir að auka skilning þess sem
hann talar við eða hlustar. Í raun má
segja að með þvælunni sé gerð atlaga að
umræðunni sem sé ætlað að hindra eða
ónýta upplýst skoðanaskipti sem byggð
eru á rökum.
Orðræðan eða samræðan er grund-
vallarþáttur valds í skilningi Arendt,
þegar orð og gjörðir fara saman. En þá
skiptir líka máli hvernig við tjáum
okkur og ræðum saman. Þegar við
komum saman og notum tungumálið af
heiðarleika, og meinum það sem við
segjum, sköpum við skilyrði fyrir því að
eitthvað nýtt verði til, jafnvel eitthvað
óvænt sem við gátum ekki séð fyrir
þegar málin eru hugsuð í einrúmi.
Arendt leggur því áherslu á að vald
raungerist eingöngu þar sem orð og
gerðir fari saman: „þar sem orðin eru
ekki notuð til að breiða yfir ásetning
heldur til að lýsa upp veruleikann, og
þar sem gjörðir eru ekki notaðar til að
meiða eða eyðileggja heldur til að stað-
festa samskipti milli manna og veita
möguleikum brautargengi“.6 Vald í
þessum skilningi verður til milli fólks
og felur í sér nýja möguleika. Vald
merkir hjá henni að ekki sé ráðskast
með hugmyndir, tungumálið eða fólk.
Íslensk stjórnmál, eins og stjórnmál
annars staðar í heiminum, standa
frammi fyrir óvenju vandasömum verk-
efnum. Þau snúa meðal annars að við-
skiptalífinu, umhverfismálum, auðlind-
um, öryggi, tækniþróun, samskiptum
þjóða og menningarheima. Hvert um sig
eru þessi mál ærin verkefni að takast á
við og finna lausnir. Við þurfum sárlega
á því að halda að fólk eigi ærlegar sam-
ræður um þessi efni sem eru til þess
fallnar að auka skilning á verkefnunum
og ólíkum sjónarhornum. Við þurfum
stjórnmál sem valda verkefninu og geta
fundið nýja farvegi fyrir vandasöm mál-
efni, treysta á umræðuna, á eiginleg
skoðanaskipti og heiðarleg samskipti
milli fólks.
Í staðinn er okkur í auknum mæli
boðið upp á stjórnmál, þar sem aflið
ræður. Aflið sem annaðhvort knýr hlut-
ina áfram án samráðs og samræðu eða
snýr uppá veruleikann með hártogunum
og endurskilgreiningum á grundvallar-
hugtökum tungumálsins. Sumum kann
að líða vel við slíkar aðstæður og átök,
en staðreyndin er sú að okkur miðar
ekkert áfram. Það verður ekkert nýtt til
í slíkri umræðu. Við náum hvorki að
leysa knýjandi verkefni né að finna hug-
myndum nýjan farveg. Þegar stjórnmál
sem eru vettvangur til að taka ákvarð-
anir um sameiginleg mál lúta afli frem-
ur en valdi, í skilningi Arendt, þýðir það
í raun að stjórnmálin eru valdalaus –
þau valda ekki verkefni sínu.
IV.
Heiðarleiki í umræðu gerir kröfur um
það að við tölum skýrt um málin, grein-
um vandamálin og leitum leiða til að
skilja þau og leysa. Þvælin umræða skil-